پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از اسرار حج، استقلال اقتصادی مسلمانان و بی‌نیازی آنان از مشرکان است، و خداوند متعال بی‌نیاز نمودن مسلمانان را به وسیله حج تضمین نموده است و در قرآن می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ فَلَا يَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ بَعْدَ عَامِهِمْ هَذَا وَإِنْ خِفْتُمْ عَيْلَةً فَسَوْفَ يُغْنِيكُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ إِنْ شَاءَ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ.[توبه/28] اى كسانى‌كه ايمان آورده‌ايد، مشركان نجسند و از سال بعد نبايد به مسجدالحرام نزديك شوند، و اگر از بی‌نوايى و فقر می‌ترسيد، خدا اگر بخواهد به فضل خويش بى‌نيازتان خواهد كرد؛ زيرا خدا دانا و حكيم است.»
نکته‌ای که در ممنوعیت ورود مشرکین به مکه مکرمه، وجود دارد این است که نه تنها مشرکین نباید حضور فیزیکی در مکه داشته باشند، بلکه حضور اقتصادی، اجتماعی و سیاسی نیز نباید داشته باشند.
نگرانی مسلمانان صدر اسلام پس از فتح مکه، این بود که عدم حضور مشرکان، رونق بازار را از بین می‌برد و موجب خسارات اقتصادی برای مسلمانان گردد، ولی خداوند که منافع اقتصادی را برای مسلمانان مذموم نشمرده، با این آیه نشان داده است که استقلال اقتصادی مسلمانان و طرد اتکا به دیگران را از اهداف دانسته و این می‌تواند نقطه آغازی برای کل جهان اسلام باشد.
استقلال اقتصادی یکی از اسرار حج است، و سوغاتی حج، که به فرموده امام صادق (علیه السلام)، جزئی از هزینه های حج شمرده شده،[1] و علاوه بر این‌که نقش یادگاری را برای غیر حاضران در حج دارد، از نگاهی دیگر موجب آشنایی مسلمانان، با کالا و تولیدات دیگر کشورها می‌شود، و علاوه بر توسعه تولیدات و انتقال آن‌ها از یک منطقه به منطقه دیگر، موجب گسترش نگاه اقتصادی می‌شود؛ همه باید در خدمت شکوفایی اقتصادی مسلمانان و استقلال اقتصادی آنان قرار گیرد. اما نظام حاکم بر عربستان و به تبع مسئولین اداره مراسم حج با بی‌کفایتی، و با ملاک قرار دادن سودجویی خود، بیشتر اقتصاد کشورهای غربی و کشور چین را شکوفا نموده و از این نعمتی که برای رشد اقتصادی مسلمانان قرار داده شده، به بدترین صورت آن را به انحراف کشانده‌اند.
رهبر انقلاب در پیامی که به حاجیان ایرانی در دیدار با مسئولین حج داشته‌اند فرمودند: «من با سوغاتی خریدن مخالف نیستم، اما با این بازارگردی‌ها چرا... (زائران) می‌روند یک جنس‌هائی را می‌خرند، غالباً هم جنس‌های بی‌کیفیت از کشورهای دوردستِ سودجو، که با همان کمپانی‌های داخل آن کشور میزبان بندوبست دارند. برای حجاج جنس بدلی و بی‌کیفیت درست می‌کنند، می‌آورند توی این بازارها می‌ریزند، شما هم می‌روید این ارز خودتان را، و عِرض خودتان را می‌ریزید برای این‌که این کالاهای بی‌کیفیت را خریداری کنید. بعضی‌ها به عنوان چیز متبرک، از آن‌جا سوغاتی می‌آورند؛ تبرکی ندارد.»[2]
در عصر حاضر و با مدیریت فعلی حج، حج با اهداف و خواست خداوند که از تشریع چنین حکم عمیقی داشته بسیار فاصله دارد، و مخصوصاً در بخش اقتصاد، نه تنها منافعی برای جوامع اسلامی نداشته، بلکه ضررهایی هم برای مسلمانان دارد، و به جای بالندگی بیشتر مسلمانان، هر ساله انبوهی از ثروت مسلمانان را به جیب سوداگران شرق و غرب می‌ریزد و سهم مسلمانان در این عرصه بسیار ناچیز است.
این مورد هم به علاوه بر ظاهر شدن عدم توانایی تأمین امنیت حجاج، توسط نظام حاکم بر عربستان، ضرورت تغییر در اداره کنندگان حج را می‌رساند. کسانی باید سکان اداره حج را به دست گیرند که غیر از دغدغه داشتن در تأمین امنیت زائران، به دنبال محقق شدن اهداف عمیق حج هم باشند، که حاکمان فعلی از تحقق اولیات آن هم درمانده‌اند.

پی‌نوشت:
[1]. اصول کافی، کلینی، تهران: دار الكتب الإسلامية، ج4، ص280.
[2]. «بیانات مقام معظم رهبری در دیدار کارگزاران حج»