پایگاه جامع فرق، ‌ادیان و مذاهب_ رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) همان‌طور که در قرآن کتاب آسمانی مسلمین به آن تصریح شده، به عنوان اسوه و الگو به انسان‌ها معرفی شده است. اسوه ای که نه فقط در گفتار بلکه در رفتار نیز چنان سیره ای از خود بر جای گذاشته که بسیاری از کسانی که به اسلام گرایشی پیدا کرده‌اند با تفکر در سیره او، این توفیق نصیبشان گشته است. پیامبر (صلّی الله علیه و آله) نه تنها در اجتماع و جمع عامه مسلمین، بلکه در منزل و با اهل خانه نیز رفتارشان اسوه و الگویی برای نوع انسان‌ها قلمداد می‌شود؛ آنچه در این مقاله پیش رو داریم نمونه‌هایی از رفتار پیامبر (صلّی الله علیه و آله) با همسرانشان در منزل است که تحت دو عنوان از کتب معتبر روایی اهل سنت جمع آوری شده است.

احترام به همسر

احترام و تکریم همسر مسأله ای بود که در رفتار پیامبر (صلّی الله علیه و آله) با همسرانشان هیچ‌گاه ترک نشد و این رفتار در سطح بالایی در سیره پیامبر (صلّی الله علیه و آله) تجلّی پیدا کرده بود، تا جایی که عایشه از ایشان روایت می‌کند: «خَيْرُكُمْ خَيْرَكُمْ لِأَهْلِهِ وَأَنَا خيركم لأهلي.[۱] بهترین شما شخصی است که با همسرش خوش رفتارتر باشد و من از تمامی شما نسبت به همسرانم خوش رفتارترم.» همسران پیامبر (صلّی الله علیه و آله) به علت قرابتی که با پیامبر (صلّی الله علیه و آله) داشتند، در جامعه دارای جایگاهی بی‌بدیل گشته بودند که مایه مباحات خود و خانواده‌هایشان بود، بعضی از این قرابت استفاده کافی را بردند و خود را به محاسن اخلاقی رسول الله (صلّی الله علیه و آله) زینت دادند و برخی متأسفانه بر اصل و اساس خود ماندند و از فیض بهره‌مندی از سجایای پیامبر (صلّی الله علیه و آله)  خود را محروم کردند و حتی پیش می‌آمد که در منزل بد رفتاری‌هایی هم نسبت به ساحت قدسی پیامبر (صلّی الله علیه و آله) معطوف می‌داشتند، اما هیچ یک از این بدرفتاری‌ها باعث نشد پیامبر (صلّی الله علیه و آله)، از خط مشی احترام و نیکی به همسرانشان خارج شوند.

برای پیامبر (صلّی الله علیه و آله) فرقی نمی‌کرد کسی را که احترام می‌کنند مثل خدیجه (سلام الله علیها) است که طبق فرمایشات خودشان از او جز نیکی ندیدند یا برخی دیگر از همسرانشان، که بعضاً دست به اذیت و آزار پیامبر (صلّی الله علیه و آله) هم می‌زدند. پیامبر نه تنها خود به احترام نسبت به همسرانشان اهتمام داشتند بلکه اگر کسی به آن‌ها بی‌احترامی می‌کرد به شدت خشمگین می‌شدند و این بی‌احترامی را برنمی‌تافتند و در مقام دفاع از آن‌ها برمی‌آمدند. در همین رابطه عایشه روایتی دارد که: «كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لا يَكَادُ يَخْرُجُ مِنَ الْبَيْتِ حَتَّى يَذْكُرَ خَدِيجَةَ فَيُحْسِنُ الثَّنَاءَ عليها، فذكرها يوما مِنَ الأَيَّامِ فَأَدْرَكَتْنِي الْغَيْرَةُ، فَقُلْتُ: هَلْ كَانَتْ إِلا عَجُوزًا، فَقَدْ أَبْدَلَكَ اللَّهُ خَيْرًا مِنْهَا، فَغَضِبَ حَتَّى اهْتَزَّ مُقَدَّمُ شَعْرِهِ مِنَ الْغَضَبِ، ثُمَّ قَالَ: لا وَاللَّهِ، مَا أَبْدَلَنِي اللَّهُ خَيْرًا مِنْهَا.[2] هيچ وقت نبود که پيامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) از خانه بيرون برود، مگر اينکه حضرت خديجه را ياد، و از او تمجيد و تعريف می‌کرد. يک از همين روزها، غيرت زنانگی من گل کرد و گفتم: «آيا با اين همه تعريف، غير از پيرزن، چيز ديگری هم بود؟! خدا بهتر از او به تو داده است». پيامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) غضبناک شد و موهای سرش سيخ شد و فرمود: «به خدا نه، هرگز خداوند زنی بهتر از حضرت خديجه به من نداده است.»

صبر در اذیت و آزار از جانب همسران

پیامبر (صلّی الله علیه و آله) در سجیه اخلاقی «صبر» نیز بالاترین مراتب این حسنه را از خود بروز می‌دادند، ایشان همانطور که در جامعه مسلمین نسبت به آزار و اذیت بعضی از کفار و منافقین صبر می‌کردند در خانه نیز نسبت به کج رفتاری و بدخلقی‌های اهل خانه همین رفتار را داشتند. بخاری در صحیحش نقل می‌کند: «دو تن از همسران پیامبر (صلّی الله علیه و آله) [در روایت به نام آن‌ها آمده است] چنان حضرت را آزار و اذیت می‌کردند که حضرت تمام آن روز را خشمگین سپری می‌کرد».[3] با همه این وجود رفتار پیامبر (صلّی الله علیه و آله) با آن‌ها از ورطه احترام خارج نمی‌شد و هیچگاه با آن‌ها بدرفتاری نمی‌کرد. صبر در مقابل بد رفتاری همسران از ویژگی‌های بارز اخلاقی پیامبر (صلّی الله علیه و آله) بود و همین اخلاقشان بود که باعث شد، وقتی که دو تن از همسرانشان (که در متن روایت به نام آن‌ها تصریح شده است) با توطئه ای، باعث شدند حضرت از تمام همسرانشان دور بمانند، ایشان سختی دوری از منزل را به جان خریدند و حاضر شدند یک ماه روی بوریا بخوابند امّا رفتاری نکنند که خلاف احترام و ادب به آن‌ها باشد.[4]

در کتب روایی اهل سنت مصادیق بسیاری برای صبر پیامبر (صلّی الله علیه و آله) نسبت به بدرفتاری و توطئه همسرانشان یافت می‌شود نظیر روایتی از عمر بن الخطاب که می‌گوید: «وقتی رسول خدا از زنانش دوری جسته بود، من وارد مسجد شدم دیدم مردم با سنگریزه بازی می‌کنند و می‌گویند : «رسول خدا زنانش را طلاق داده است»، من به آنان گفتم: «امروز از جریان با خبر خواهم شد». پس بر عایشه وارد شدم و گفتم: «ای دختر ابوبکر! آیا کار تو به جایی رسیده است که رسول خدا را اذیت می‌کنی؟» عایشه گفت: «مرا با تو چه کار ای فرزند خطاب! تو مواظب دختر خودت باش!» پس من بر حفصه وارد شدم و به او گفتم: «ای حفصه! آیا کار تو به جایی رسیده است که رسول خدا را مورد اذیت و آزار قرار می‌دهی؟ به خدا قسم تو به خوبی می‌فهمی که رسول خدا تو را دوست ندارد و اگر به خاطر من نبود، قطعا پیامبر تو را طلاق می‌داد.» پس او بسیار گریست».[5]

در این روایت هم به خوبی سجیّه صبر پیامبر (صلّی الله علیه و آله) نمایان است، جایی که ایشان از بین رفتارهایی که می‌توانستند با همسر خطاکار خود داشته باشند، صبر را انتخاب کردند.

پی‌نوشت:

[۱]. محمد بن حبان، صحيح ابن حبان، بیروت: مؤسسة الرسالة، ج 9، ص 489
[۲]. عزّ الدین ابن الاثیر، اسد الغابة، بیروت: دارالکتب العلمیة، ج 7۴، ص 86
[3]. بخاری، صحیح البخاری، بیروت: دار الفکر، ج 6، ص 69.
[4]. بخاری، صحیح البخاری، بیروت: دار الفکر، ج 1، ص 101.
[5]. مسلم بن الحجاج، صحیح مسلم، بیروت: دار إحياء التراث العربي، ج 4، ص 188.