پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از مسائلی که فقر آن، در جامعه امروز ما بسیار به چشم می‌خورد، آداب معاشرت و طریقه ارتباطات در زندگی روزمره ما است. همان رفتارهایی که در روز و یا در طول دوران زندگی خود به‌وسیله آن‌ها با اطرافیان و همکاران انجام می‌دهیم. وقتی در بین ما صحبت از رفتارهایی همچون ادای امانات، احترام به همسایه، دروغ نگفتن، رفتارهای اجتماعی می‌شود، متأسفانه هم فقر این‌گونه رفتار در جامعه به چشم می‌خورد و هم بعضی‌ها سریعاً دنبال کتب غربی‌ها و نظریه‌های بزرگان و دانشمندان غربی می‌روند، درصورتی‌که احکام و آداب کامل این رفتارها در دین مبین اسلام بسیار غنی است و فراوان، که اگر بخواهیم بیان کنیم چند صد صفحه کتاب باید نوشت. اما به‌صورت اختصار و مورد نیاز بحث به چند مورد اشاره خواهیم کرد.

انسان همواره در زندگی جویای خوشبختی بوده و درراه رسیدن به کمال تلاش کرده است. و پیوسته در پی راهنما و رهبری بوده است، که در دریای متلاطم زندگی از گرداب بلا و هلاکت رهایی‌اش بخشد و به ساحل سعادتش برساند. پیامبران (علیهم السلام)، مبلغان ادیان توحیدی‌اند، که قوانین الهی از طریق وحی بر آنان نازل شده است. و همچنین ائمه اطهار (علیهم السلام) حاملان رسالت و قافله سالاران انسان‌هایند، که آنان را در همه ابعاد زندگی دنیوی و اخروی هدایت کرده‌اند. به چند دستور زیبای دین مبین اسلام اشاره می‌کنیم:
لزوم معاشرت با مردم از طریق ادای امانت، اقامه شهادت و راستگویی، همچنین در استحباب عیادت مریض و شرکت در تشییع جنازه، و خوش‌رفتاری نسبت به همسایگان و خواندن نماز در مسجد.

معاویة بن وهب می‌گوید که به امام صادق (علیه‌السلام) عرض کردم: «با بستگان و سایر مردمی که با آنان معاشرت داریم چگونه رفتار کنیم؟» امام فرمودند: «امانت را به آنان برگردانید، و به‌حق شهادت دهید، چه به نفع آنان باشد یا به ضررشان و از بیماران آن‌ها عیادت کنید، و در تشییع جنازه مردگانشان شرکت نمایید».[1] ابی اسامه زید شحّام گوید که امام صادق (علیه‌السلام) به من فرمود: «به آنان که از من اطاعت و به سخنانم عمل می‌کنند سلام برسان، و به آن‌ها بگو شمارا به تقوای خدای عز و جل، و پرهیزگاری در دین، و کوشش درراه خدا، و راستی در گفتار، و برگرداندن امانت به صاحبانش، و سجده طولانی، و خوشرفتاری نسبت به همسایگان سفارش می‌کنم، زیرا حضرت محمد (صلی‌الله علیه و آله) به همین منظور مبعوث شده است. و به کسانی که به شما اعتماد می‌کنند چه نیکوکار باشند یا بدکار، امانت را برگردانید زیرا رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) حتی به ادای سوزن و نخ سوزن [که ظاهراً کم ارزش می‌باشد] فرمان داده است، صله‌رحم به‌جا آورید و در تشییع جنازه شرکت کنید و به عیادت بیمار بروید و ادای حقوق نمایید زیرا به کسی از شما می‌توان جعفری مذهب گفت که در دینش متّقی، و درست‌گفتار و امانت‌دار و با مردم خوش‌خو باشد، و چنین شخصی با این گونه کارهایش مرا مسرور می‌سازد، و این است روش و آیین جعفری. اگر شیعه ما دارای این صفات نباشد برایم مایه اندوه و ننگ است، و مردم می‌گویند: «این است آیین جعفر صادق»، به خدا سوگند پدرم به من فرمود: «کسی از پیروان علي زینت قبیله‌ای است که از همه‌کس بیشتر اداکننده امانت، و برآورنده حقوق، و در گفتار وامانت از همه صادق‌تر باشد به‌گونه‌ای که اگر از هر کس درباره او سؤال شود بگویند مانند فلانی باید بود، زیرا از ما امانت‌دارتر و درست گفتارتر است».[2] در همین دو سه روایت به‌خوبی مشاهده می‌کنیم که دین مبین اسلام که ادعای کامل‌ترین دین را دارد بیشترین تأکید را در روابط و آداب معاشرت با یکدیگر دارد تا جایی که دلیل بعثت پیامبر (صلی‌الله علیه واله) را همین منظور بیان کرده است.

یا در جای دیگر در باب خوش‌اخلاقی و خوش‌رفتاری با مردم، امام باقر یا امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: «اخم کردن بر مردم باعث دشمنی است.»[3] و یا در باب دوست‌یابی و خو گرفتن با دوستان و پذیرفتن اعتراض آنان روایت داریم که محمد بن یزید گوید: «از امام رضا (علیه‌السلام) شنیدم که فرمود: هر کس درراه خدا یک دوست به دست آورد، خانه‌ای در بهشت به دست آورده است.» «لقمان به پسرش گفت: پسر عزیزم هزار دوست انتخاب کن و هزار دوست هم کم است و یک دشمن نگیر زیرا یک دشمن هم زیاد است.»[4] این حدیث از امام صادق (علیه السلام) نقل‌شده است: «هزار دوست و همدم زیاد نیست ولی یک دشمن زیاد است.»[5] و همچنین در باب مشورت کردن با عاقل، یا دیدار و گفتگو با دوستان، یا اجتناب از معاشرت با بدان، و بسیاری از آداب معاشرت که از حوصله این مقاله خارج است، در دین اسلام و روایات آن به‌طور مفصل آمده است. جا دارد در اینجا درخور بحث به معرفی کتابی بپردازیم که شاید توانسته حق موضوع موردبحث ما را به‌خوبی ادا کرده باشد. کتاب آداب معاشرت از دیدگاه معصومین (علیه‌السلام) ترجمه کتاب العشره وسائل الشیعه از شیخ حر عاملی (رحمه الله علیه) که واقعاً یک نمونه کم‌نظیر در باب آداب معاشرت می‌باشد.

از نظر برخی روانشناسان هنگامی‌که با صدای بلند صحبت می‌کنیم، بـاعث بالا رفتن سطح استرس میان اطرافیان خود می‌گردیم. بـلند صحبت کردن بیانگر آن است که شما قادر به بحث منطقی با دیگران نـیـستید و عجز شما را در استدلال معقولانه نشان می‌دهد و این‌که می‌خواهید حرف خودتان را با توسل به‌زور و خشونت به کرسی بنشانید. با رعایت این نکات ساده، دوستان بیشتری خواهید داشت و فردی خوش‌محضر محسوب خواهید شد: همواره نسبت به همه مؤدب و بانزاکت بـاشید. هیچ‌گاه دشنام ندهید، دشنام و ناسزاگویی مطلقاً ممنوع است، چون نشان می‌دهد که شما قادر نیستید برای بـیـان عقاید خودتان از واژه‌ها و لغات مناسب‌تری بهره بگیریـد. کنترل خود را از دست ندهید، زمانی که شما کنترل اعصاب خود را از دست می‌دهید و از کوره درمی‌روید، به همه نشان می‌دهید قادر به کنترل احساسات و هیجانات خود نمی‌باشید. وقـتـی هم که شما از کنترل رفتار خودتان عاجز هستید، چـگونـه قـادر بـه کـنـترل چیز دیگری خواهید بود؟ همواره خونسردی خود را حفظ کنید (کار آسانی نخواهد بود اما به زحمتش می‌ارزد) و به دیگران خیره نشوید، زل زدن به دیگران و چشم‌چرانی نوعی تعرض به دیگران محسوب می‌گردد. شما که نمی‌خواهید بی‌جهت دیگران را مرعوب خودسازید؟، صحبت کسی را قطع نکنید، پیش از آنکه اظهار عقیده ای بکنید، اجـازه دهـیـد صـحـبت دیگـران بـه پایان برسد. میان صحبت کسی پریدن، نشانه بی‌نزاکتی و عدم برخورداری از مهارت‌های اجـتـمـاعـی فرد است. اگر نمی‌خواهید خودبین و ازخودراضی به نظر آیید، هیچ‌گاه صحبت کسی را قطع نکنید و هرگاه ناچار بـه انـجـام ایـن کـار شـدیـد، گـفـتـن جـمله «معذرت می‌خواهم» را از یاد نبرید. مـؤدب بـودن بـه مـفـهـوم آن اسـت کـه بـرای موقعیت، عقاید و احساسات دیگران احترام قائل شویم.

پی‌نوشت:

[1]. آداب معاشرت از دیدگاه معصومین (علیه السلام)، ترجمه کتاب العشره وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی (رحمة الله علیه)، ترجمه محمد علی فارابی، یعسوب عباسی علی کمر 
[2]. همان
[3]. همان
[4] . كتاب مجالس، شیخ صدوق، چاپ و نشر 1330 هـجری قمری، تهران.
[5]. کتاب الاخوان، نوشته شیخ صدوق، ترجمه خراسانی کاظمی، محل نشر کاظمین، ناشر: مکتبة صاحب الزمان.