آیا شیطان همان روابط قوا است؟! پس از انتشار مقاله «توحید، روابط قوا، ثنویتها و موازنه‌ها/ برداشتی آزاد از منظومه فکری فلسفی ابوالحسن بنی‌صدر ـ بخش اول»، پرسش هموطنی از بنده این بود که آیا اهریمن و اهورامزدا مصداقی از ثنویت است؟ به ایشان پاسخ دادم: اگر جهان بینی ما بگونه‌ای باشد که به دو وجود اهورامزدا و اهریمن در هستی به عنوان سر منشأ خیر و پلیدی قائل باشیم، حتماً قائل به ثنویت دومحوری گشته‌ایم و در مقاله «توحید، روابط قوا، ثنویتها و موازنه‌ها» نشان داده‌ام که هیچ پدیده‌ای هستی نمی‌یابد مگر به توحید یافتن. بنابراین بر اساس ثنویت، هستی هستی‌مند نمی‌شود. پس نمی‌توان در جهان هستی قائل به دو وجود هستی‌بخش، یکی خیر و دیگری شر قائل شد. اما انسان چون مجمع قوا است و صاحب اختیار است، به اقتضاء اختیار، دو نوع کشش درونی در او می‌توان بروز یابد، یکی به سوی خیر، دیگری به سوی شر. قرآن هم مؤید این معناست آنجا که شیطان (اهریمن) را وسوسه‌گر آدم بیان می‌کند (سوره بقره آیات 30 به بعد). در پارادایم قرآنی انسان از خاک است و شیطان از آتش. صفت خاک رویانندگی است و ناپاکی زدایی، اما صفت آتش، سوزانندگی است و سرکشی، هر چند که گرما بخش هم هست. اما مهمترین ویژگی آتش که شاید در هیچ پدیده دیگر نباشد یا در کمتر پدیده‌ای باشد این است که از خود هستی ندارد و حتماً چیزی باید سوخته شود تا آتش بوجود آید و اگر چیزی قابل سوخت نباشد، آتشی هم نخواهد بود. از آنجایی که هیچ وجه اشتراکی بین خاک و آتش نیست، بنابراین در پارادایم قرآنی نمی‌توان شیطان را درونی انسان در نظر گرفت. پس شیطان که نه در عالم خارج است نه در درون انسان، کجاست؟! در مقالات «توحید، روابط قوا، ثنویتها و موازنه‌ها» و نیز «ویژگیهای قدرت، ویژگیهای حق» نشان دادم که وقتی پدیده‌ای از خود هستی نداشته باشد و ماحصل یک رابطه باشد و آن رابطه تخریبی باشد، آن رابطه رابطه قوا است. بنابراین بنده اخیراً به این نتیجه رسیده‌ام که شیطان همان روابط قوا است که انسانها به جهت برترجویی متوسل به آن می‌شوند تا خود را در موقعیت فراتر قرار دهند. ان شاء الله در آینده مقاله‌ای در خصوص این موضوع خواهم نگاشت. از شما متشکرم که سؤالتان جرقه‌ای زد و کلید فهمی در مورد شیطان در ذهنم نقش بست. با تشکر ـ نیما حق پور 7/7/93 nima.haghpoor@gmail.com https://www.facebook.com/pages/%D9%86%DB%8C%D9%85%D8%A7-%D8%AD%D9%82-%D9%BE%D9%88%D8%B1/324286177696226?ref=hl