پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ از گذشته تاکنون گروهی از شیعیان با استناد به روایت «رفع قلم» بر این باورند که روز نهم ربیع‌الاول مصادف با قتل خلیفه دوم است؛ لذا آن را «عیدالزهراء» نامیده‌اند و به بهانه برائت از دشمنان اهل‌بیت علیهم‌السلام، جشن‌هایی با مضامین نامناسب ترتیب می‌دهند که امروزه با گسترش فضای مجازی، این موضوع از چشم جهانیان پنهان نمی‌ماند و موجب وهن مذهب شیعه و ایجاد تفرقه و دشمنی میان مسلمانان می‌گردد.

گفتنی است که بر اساس این روایت، خداوند به‌واسطه واقعه مزبور از نهم ربیع تا سه روز، تکلیف را از همگان برداشته و انجام هر فعلی را مباح شمرده است. متن این روایت را علامه مجلسی از کتب دیگر، در فضیلت روز نهم ربیع‌الاول و اعمال آن نقل می‌کند.[1]علامه مجلسی در ادامه نیز نقل قولی را بیان میکند که سالروز مرگ خلیفه دوم، نهم ربیع نیست. [2]

در بحث اعتبار این روایت باید گفت: بر اساس منابعی که این روایت را نقل کرده‌اند، روشن می‌شود که حدیث موردنظر، فاقد پیشینه قابل‌ توجهی است؛ زیرا قدمت منابع حدیثی امامیه که روایت «رفع قلم» در آن نقل شده است از قرن ششم عقب‌تر نمی‌رود و آنچه امروز موجود است، حداکثر مربوط به قرن هفتم و هشتم هجری است؛ اما پیشینه این روایت در منابع غیر امامیه به قرن پنجم می‌رسد که مربوط به یک منبع روایت «نُصیریه» است.[3] بنابراین چنین احتمال می‌رود که ابتدا روایت «رفع قلم» در منابع «نصیری‌ها» نقل و از آنجا به‌تدریج وارد منابع امامیه شده است که این موضوع به معنای تردید در قطعیت صدور این روایت از معصوم است.

در جوامع متأخر، مهم‌ترین منبع این حدیث، بحارالانوار است. علامه مجلسی که از علما و بزرگان عصر صفویه بوده، در این دایرةالمعارف حدیثی، جمع‌آوری و ضبط احادیث و حفظ کتب دینی را وجهه همت خویش داشته و شخصاً درصدد ارزیابی احادیث و استخراج احادیث صحیح برنیامده است؛ لذا به طور قهری، اخبار ضعیفی هم در لابه‌لای ابواب مختلف آن دیده می‌شود.[4]

مخالفت مضمون این روایت با نص قرآن کریم؛
بی‌تردید عرضه روایت «رفع القلم» به قرآن می‌تواند از میزان ارتباط مضمون آن با نص قرآن پرده‌ برداری کند. موضوع محوری روایت «رفع القلم» چشم‌پوشی از تمام گناهان همه انسان‌ها در طول سه روز که در این روایت مطرح شده است، مخالف با نص قرآن کریم است؛ زیرا خداوند در قرآن کریم و در آیات متعدد بر تحت‌ نظر بودن جزئی‌ترین اعمال بشر تصریح دارد؛ مانند این آیات که خداوند می‌فرماید: «فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ* وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ»؛ [5] «پس هر کس به قدر ذره‌ای کار نیک کرده باشد (پاداش) آن را خواهد دید* و هر کس به قدر ذره‌ای کار زشتی مرتکب شده آن هم به کیفرش خواهد رسید» و آیه: «وَنَكْتُبُ مَا قَدَّمُوا وَآثَارَهُمْ  وَكُلَّ شَيْءٍ أَحْصَيْنَاهُ فِي إِمَامٍ مُبِينٍ»؛ [6] «و آنچه را از پیش فرستاده‌اند و تمام آثار آنها را می‌نویسیم و همه چیز را در کتاب آشکار کننده‌ای برشمرده‌ایم!»

پی‌نوشت:
[1]. علامه مجلسی، بحارالانوار، ج31،  ص120. «وأمرت الكرام الكاتبين أن يرفعوا القلم عن الخلق كلهم ثلاثة أيام من ذلك اليوم ولا أكتب»
[2]. علامه مجلسی، بحارالانوار، ج31، ص119. «وإنما قتل يوم الإثنين لأربع بقين من ذي الحجة سنة ثلاث وعشرين من الهجرة»
[3]. فرقه نُصیریه یا انصاریه یکی از فرقه‌های شیعه در کشور سوریه است. در برخی منابع تاریخی و کتاب‌های ملل و نحل از آنها به عنوان یکی از فرقه‌های غالی یاد شده است، از آنها با عنوان علویون نیز یاد می‌شود. این گروه در قرن پنجم هجری به طور رسمی از شیعه امامیه منشعب شدند و در شمال سوریه جای گرفتند، بعد از اشغال سوریه توسط فرانسوی ها در اوایل قرن بیستم، نام خود را به علویون تغییر دادند.
[4]. مجید معارف، تاریخ عمومی حدیث، ص376.
[5]. سوره زلزال، آیات 7 و 8.
[6]. سوره یس، آیه 12.