پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ امروزه جریانی در کشور وجود دارد که ادعا می‌کند دوران هخامنشیان از حیث اقتصادی یک دوران طلایی برای ایران بود. در این نوشتار، صحت و سقم این ادعا -و ادعاهای مشابه- را بررسی خواهیم کرد.

عامه مردم ایران در دوران هخامنشی، یک کارگر بودند، یا کشاورز و یا دامدار. کارگران ساده، در عصر هخامنشی حقوق (یا بهتر است بگوییم جیره‌ای) بسیار ناچیز داشتند و البته جیره‌ و مواجب بردگان از آنان نیز کمتر بود. بدین صورت که به گفته پی‌یر بریان، حقوق اکثر مردان ایرانی، ماهانه حدود 16 کیلوگرم جیره غلات (گندم و جو و...) بود.[1] هاید ماری کخ می‌نویسد: «با دستمزد یک مَرد کارگر، به زحمت می‌شد نیم کیلو نان در روز پخت».[2] والتر هینتس می‌گوید: «پیداست که زندگی یک کارگر ساده در ایران باستان یک زندگی پررنج و نیاز بوده است.»[3] بنابر الواح و اسناد به جا مانده، جیره‌ی یک کارگر ساده (مَرد) حدوداً روزی 600 گرم نان جو و جیره یک زنِ کارگر نیز روزی 450 گرم نان جو بوده است![4] این در حالی است که به نظر می‌رسد این حق و حقوق مربوط به کارگران نیمه آزاد (در الواح هخامنشیgrdhya ) بوده است. اما بردگان (در الواح هخامنشیLibap ) جیره‌ی روزانه‌شان از این مقدار هم کمتر بود.[5] به طور خلاصه دستمزد متوسط کارگران در حکومت آرمانی هخامنشی عبارت بوده است از یک تا دو قرص نان جو در روز! علاوه بر اینکه بنابر الواح هخامنشی در زمان داریوش، به یک بابلی اشاره شده است که در قلمرو حکومت هخامنشیان، برای یک سال بیگاری به ایلام فراخوانده شده بود.[6]

دیگر مسئله، شورش‌های مردمی در عصر حکومت داریوش هخامنشی است. طبق کتیبه بیستون، در یک سال 19 بار در ایران شورش‌های سراسری رخ داد که تمامی موارد به دست داریوش شدیداً سرکوب شد. البته مدعی نیستیم که تمام این شورش‌ها صد درصد به خاطر مسائل اقتصادی بوده؛ لیکن روشن و مبرهن است که نارسایی‌های اقتصادی، نقشی بسزا در این شورش‌ها داشت.[7] سخن آخر اینکه، برخی می‌کوشند که از دوران هخامنشیان یک چهره طلایی به خورد دیگران بدهند و برخی از ساده لوحان نیز این ادعا را باور کرده‌اند. از همین روی، لازم است که جوانان ایرانی در برابر هر آنچه که می‌شنوند هوشیار باشند. حقیقت این است که در دوران هخامنشی، نه از رفاه اجتماعی خبری بود، نه از اقتصادِ آن چنانی. اگر رفاهی بود، برای شاه و نزدیکان او بود، نه عامه مردم. شاه مالک تمام زمین‌ها شمرده می‌شد و ثروت در اختیار اطرافیان او بود.[8]

پی‌نوشت:

[1]. پی‌یر بریان، تاریخ امپراتوری هخامنشیان، ترجمه مهدی سمسار، تهران: انتشارات زریاب، 1377، ج 2 ، ص 900-904.
[2]. هاید ماری کخ، از زبان داریوش، ترجمه پرویز رجبی، تهران 1376، ص 60-69
[3]. والتر هینتس، داریوش و ایرانیان، ترجمه پرویز رجبی، تهران: نشر ماهی، 1392، ص 348 و 351
[4]. والتر هینتس، همان، ص 347
[5]. والتر هینتس، همان، ص 351
[6]. والتر هینتس، همان، ص 351 ؛ نیز بنگرید به :
Dandamaev,M.A , "Connections between Elam and Babylonia in the Achaemenid Period" , in The Memorial Volume of the 5th International Congress of Iranian Art and Archaeology - Tehran-Isfahan-Shiraz 11th-18th April 1968 , Volume 1 (Tehran 1972) 260
[7]. بنگرید به: «داریوش هخامنشی و سرکوب شدید اعترا‌ض‌ها»
[8]. بنگرید به:
M. Dandamaev and V. G. Lukonin, The Culture and Social Institutions of Ancient Iran, Cambridge etc., 1989, pp 132-134.

گفتارهای مرتبط:

نگاهی به بانکداری هخامنشی (1)

نگاهی به بانکداری هخامنشی (2)