پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ جندیشاپور یا همان گُندی شاپور، یکی از مهم ترین، حساس ترین و آبادترین شهرهای امپراتوری ساسانی، در جنوب غربی ایران (خوزستان امروزی) واقع بود. داستان فتح این شهر در جای خود شنیدنی است. لیکن قبل از هر سخنی باید اذعان داشت که اعراب در حمله به ایران، بعضاً رفتارهایی نامناسب و خلاف آموزه های اسلامی از خود بروز دادند که ما نیز دلیلی بر حمایت و توجیه آن ها نمی بینیم. چه اینکه به تعبیر حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) عصر خلافت عمر بن خطاب دوره ای بود که خشونت های بی مورد و اشتباهات در آن فراوان بود. امّا گفتنی است، گاهی نیز فاتحین ایران بر اساس سنّت نبوی با مردمِ غیرِ مسلمان رفتار می کردند. نمونه ای از این رفتار، همان است که در برخی منابع در ماجرای فتح جندیشاپور رخ داد. 

در فتح ایران، و در عصر خلافت عمر بن خطاب، مسلمين (پس از فتح شوش) سوى جنديشابور لشكر كشيدند. لشکر اعراب شهر را محاصره کرده بود. اما در زمان محاصره، ناگاه تيرى از داخل شهر به ميان اعراب افتاد. اعراب تير را برداشتند و دیدند که در آن نامه ای هست. نوشته را خواندند که از سوی مردم شهر بود که امان خواسته بودند. ناگاه دروازه ‏هاى شهر گشوده شد. بازارهاى شهر هم باز شده و مردم با وضعیتی عادى بدون هراس مشغول كارهاى خود شدند. اعراب شگفت زده از این رفتار مردم، علت آرامش شهر را پرسيدند. مردم گفتند: شما خودتان به ما امان دادید ! ما نيز تسليم شدیم و پرداختِ جزيه (مالیات) را پذیرفتیم. اعراب گفتند که ما به شما امان ندادیم ! بلکه شما خودتان با انداختن نامه ای به سوی ما تسلیم شدید ! مردم شهر گفتند که ما دروغ نمى‌‏گوییم ! شما خود به ما امان نامه دادید ! اعراب با كنجكاوى به جستجوى علت پرداختند. در نهایت معلوم شد، برده ای كه اصل او از مردم جنديشاپور بود، براى حفظ جان مردم، تيرى به داخل شهر انداخته بود و به مردم گفت که تسلیم شوید تا در امان بمانید. مردم هم گمان کردند این نامه از سوی اعراب است! و تسلیم شدند. اعراب نیز به عمر نامه نوشتند و از او چاره خواستند. عمر هم بنا به سنّت نبوی، عهد و پیمان آن برده را محترم دانست و دستور داد محاصره شهر پایان یابد. بدین گونه جندی شاپور بدون درگیری و صرفاً بنا به درخواست یک برده ی ایرانی با صلح فتح شد. 

این فتح در بسیاری منابع تاریخی نقل شده است. از جمله محمد بن جریر طبری متوفای 310 هجری در تاریخ مشهور خود، ابن اثیر جزری متوفای 630 هجری در «الکامل فی التاریخ» [2]، شمس الدین الذهبی متوفای 748 هجری در «تاريخ الإسلام ووفيات المشاهير و الأعلام» [3]، احمد بن على ابن مسكوَيه، متوفای 421 هجری در «تجارب الامم» [4] و ده ها و صدها مصدر تاریخی دیگر ...

پی‌نوشت :

[1]. تاريخ طبری، ترجمه ابو القاسم پاينده‏، ناشر:اساطير، تهران‏، چاپ پنجم 1375، ج ‏5 ص 1909
[2]. ابن اثير جزرى، تاريخ كامل بزرگ اسلام و ايران، ترجمه عباس خليلى، ابو القاسم حالت‏، ناشر:مؤسسه مطبوعات علمى‏، تهران‏ 1371، ج ‏8 ص 394 
[3]. شمس الدين محمد بن أحمد بن عثمان الذهبی، تاريخ الإسلام و وفيات المشاهير و الأعلام، الناشر: دار الكتاب العربی، بیروت، الطبعة الاولی 1987 ، ج 3 ص 169 
[4]. احمد بن على ابن مسكويه، تجارب الامم، ترجمه ابو القاسم امامى و على نقى منزوى‏، ناشر: سروش / توس‏، تهران‏، چاپ اول 1369 / 1376، ج ‏1 ص 342