پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ از نگاه امام علی (علیه‌السلام) انسان‌ها به خاطر انسان بودنشان و صرف نظر از آئین‌شان، دارای احترام هستند. از این رو در نامه‌ای به مالک اشتر می‌نویسند: «احساس رحمت و محبّت به شهروندان را بر دلت بپوشان و بر آنان، درنده‌ای آسیب رسان مباش که خوردن شکارش را غنیمت داند؛ زیرا آنان دو دسته‌اند: دسته‌ای برادرِ دینی تواند و دسته‌ای دیگر، در آفرینش، همانندِ تو هستند.[1] بر این اساس نحوه تعامل امام علی (علیه‌السلام) با یهودیان در روابط اجتماعی متعارف بسیار مناسب بوده است.

در ادامه به چند مورد از این شیوه تعامل اشاره می‌شود.
1. غصه خوردن علی(علیه‌السلام) از غارت خلخال دختر یهودی:
امام علی(علیه‌السلام) از غارت خلخال دختر یهودی توسط سربازان معاویه در شهر انبار، اینگونه تأسف و غصه خوردند: «اطلاع یافته‌ام یکی از سربازان معاویه به یک زن مسلمان حمله کرده و دیگری به زنی غیر مسلمان که با مسلمانان هم پیمان بوده است و سپس طلاهای او را از بدنش به زور بیرون آورده است و زن تنها وسیله دفاعش التماس، خواهش و گریه و درخواست کمک بوده است. سربازان معاویه بدون رنج و زحمت و بدون ریختن یک قطره خون و زخم دیدن با دست پر بازگشته‎اند. اگر مرد مسلمانی از این پس از روی تأسف و غصه بمیرد سزاوار است و سرزنش نمی‌شود.»[2]

2. ماجرای محافظت امام علی(علیه‌السلام) از فرد یهودی:
 امام علی(علیه‌السلام) در روابط اجتماعی حتی با اشخاص یهودی نیز رفتار انسان دوستانه از خود نشان می‌داد. نقل شده روزی یک شخص یهودی که از شام همراه با الاغ و باری از گندم به کوفه آمده بود، در نزدیکی شهر کوفه الاغ و بار گندم خود را گم می‌کند. وقتی حضرت علی (علیه‌السلام) از مشکل و گرفتاری این شخص مطلع شدند، الاغ او را پیدا و آن شب را تا صبح از اموال آن شخص یهودی محافظت کردند. و تنها برای نماز صبح از یهودی جدا شدند. صبح نیز آن شخص یهودی را به بازار اسلامی برده و اموال آن شخص را به فروش می‌رساند. وقتی آن شخص این همه اخلاق و ایثار حضرت را مشاهده می‌کند، مسلمان می‌شود و این چنین به ولایت امام علی (علیه‌السلام) شهادت می‌دهد: «أَشْهَدُ أَنَّکَ عالِمُ هذِهِ الأُمَّةْ و خَلیفَةُ رَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و اله) عَلَی الْجِنِّ وَ الأِنْس؛ گواهی می‌دهم که تو دانشمند امت اسلامی و جانشین پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) بر جن و آدمیان هستی».[3]

3. دریافت وجه امام علی(علیه‌السلام) از فردی یهودی:
انواع معاملات با شهروندان اهل‌کتاب که در سرزمین اسلامی زندگی می‌کنند، به معنای ذلت و خواری در مقابل آنان نبوده، بلکه رفتاری عادی است که میان شهروندان یک جامعه رخ می‌دهد. از این رو در روایات سخن از دریافت وجهی توسط امام علی(علیه‌السلام) از فردی یهودی به میان آمده است که یا به صورت قرض و یا در قبال اجرت در مقابل کار بوده است. امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: «امام حسن(علیه‌السلام) و امام حسین(علیه‌السلام) در کودکی، بیمار شدند. رسول خدا(صلی‎الله‎علیه‎وآله) به همراه اصحاب به عیادت آنها آمد. یکی از آنها گفت: ای أبوالحسن! اگر برای دو فرزندت نذری می‌کردی، خدا آنها را شفا می‌داد. فرمود: "سه روز به شکرانه خدا روزه می‌گیرم." حضرت فاطمه(سلام‎الله‎علیها) هم چنین گفت و حسنین(علیهماالسلام) هم گفتند: "ما هم سه روز روزه می‌گیریم" و کنیزشان فضّه هم، چنین نذری کرد. خدا آنها را شفا داد و آنها روزه گرفتند در حالی‌که هیچ خوراکی نداشتند. امام علی(علیه‌السلام) نزد شخص یهودی به نام فنحاص بن حاریا و یا شمعون بن حاریا که شغل پشم‌ریسی گوسفند داشت، رفت و فرمود: "می‌توانی مقداری پشم به من بدهی که دختر محمد(صلی‎الله‎علیه‎وآله) برای شما بریسد و سه صاع جو در عوض آن بدهی." او پذیرفت و  مقداری پشم به همراه مقداری جو به آن‌حضرت داد تا حضرت زهرا(سلام‎الله‎علیها) پشم‌ریسی کند و بدین طریق وام خود را پرداخت نماید».[4]

بنابراین از نگاه امام علی(علیه‌السلام)، یهودیان به خاطر انسان بودنشان دارای احترام هستند. از این رو نحوه تعامل ایشان با یهودیان در روابط اجتماعی بسیار مناسب بوده است. در روایات از غصه خوردن ایشان از غارت خلخال دختر یهودی، محافظت از فرد یهودی و اموال او و دریافت وجه از اشخاص یهودی در معاملات سخن به میان آمده است.

پی‌نوشت:
[1]. محمد بن حسین شریف الرضی، نهج البلاغة، هجرت، قم، 1414ق، نامه 53
[2]. همان، خطبه 27 
[3]. علی بن حسین مسعودی، إثبات الوصیة للإمام علیی بن أبی طالب، قم: انصاریان، چاپ سوم، 1426ه.ق، ص 152- 153.
[4]. محمد بن علی صدوق‏، الأمالی، بیروت، اعلمی، ‏چاپ پنجم، 1400ق، ص 257‏؛ ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی‌طالب(ع)، قم، علامه‏، 1379ق‏، ج 3، ص 373 – 374