پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ از چالش‌های جدی که فرقه اهل حق با آن مواجه است، اختلاف در تاریخ پیدایش این فرقه و فقدان نظری واحد در این خصوص در میان خود اهل حق است به این علت، تعیین تاریخ پیدایش اهل حق کار ساده و آسانی به نظر نمی رسد زیرا به قول نویسنده کتاب سرسپردگان، منبعی که بتواند تاریخ حقیقی پیدایش آئین اهل حق را نشان دهد، سراغ نداریم. مجید القاصی در رمز یاری چنین می‎نویسد:« برای ظهور پیشوایان مذهبی یارستان اهل حق وتحریر دفترها، تاریخ دقیقی نمانده است»[1]

در نامۀ سرانجام یا دوره هفتوانـه که از مهم‌ترین کتب اهل حق است، مـؤسس و مقنّن فرقه اهل حق را سلطان اسحاق  میداند که در قرن هفتم یا هشتم می زیسته است.[2]

سید قاسم افضلی از دیگر بزرگان این فرقه می‌گوید: «این مسلک ابتداءً در قرن چهارم به وسیله شاه خوشین رواج یافته و او وعده داده که پس از رحلت خود روح ذاتی اش به جسم شخصی به نام سلطان اسحاق حلول خواهد کرد»[3]

موحد بشیری در نامه خود برای سازمان تبلیغات می‌نویسد: «کتاب جامعی که تمام آثار و تاریخچه زندگانی و گفتار بنیان گذاران حقیقت و اهل حق را در بر داشته باشد، نه تنها تأليف نشده، بلکه امکان تألیف آن هم برای هیچ فردی به تنهائی میسر نیست.»[4]

جیحون آبادی از شخصیت های مشهور این فرقه در کتاب شاهنامه حقیقت می آورد که مؤسس و پایه گذار اهل حق را نصیر دانسته وا و را غلام حضرت علی(علیه السلام) می‌داند.[5] مینورسکی از محققین فرقه اهل حق تاریخ پیدایش فرقه اهل حق را قرن نهم می داند.[6]

 نورالدین مدرسی چاردهی، بنیانگذار فرقه اهل حق را شیخ صفی اردبیلی می‌داند.[7] البته این قول بعید به نظر می‌رسد زیرا او از تصوف بوده نه اهل حق. صفی زاده از محققین یارسان می‎نویسد: «آئین اهل حق در قرن دوم هجری توسط بهلول ماهی و یارانش پی ریزی شده است» [8] نور على الهی از شخصیت های بنام یارسان در یک قسمت از کتابش مینویسد:«در قرن سوم هجری شخصی به نام شاه فضل ولی، مسلک اهل حق را تأسیس کرده است»[9]

به هر حال به دلیل فقدان تاریخچه این فرقه در کتب معتبر تاریخی و همچنین اختلاف دیدگاه‌ها در منابع درون فرقه ای، تعیین تاریخ اولیه و پیدایش فرقه اهل حق، حتی نزد بزرگان و پیران فرقه اهل حق به درستی روشن نیست و نمی‌توان تاریخ دقیقی را برای پیدایش این فرقه مشخص کرد.

پی نوشت:

[1]. القاصی، مجید، آیین و رمز یاری، ص9
[2]. صفی زاده، صدیق، نامه سرانجام، ص25
[3]. نامه قاسم افضلی به دایره المعارف تشیع
[4]. مردانی، محمد، سیری کوتاه در مرام اهل حق، ،ص18
[5]. جیحون آبادی،نعمت اله، شاهنامه حقیقت، مکری، ص236
[6]. مردانی، محمد، سیری کوتاه در مرام اهل حق، ،ص19
[7]. مدرسی چاردهی، نورالدین، خاکسار و اهل حق، ص177
[8]. صفی زاده، صدیق، مشاهیر اهل حق، ص 2
[9]. الهی، نورعلی، برهان الحق، جیحون، ص25