پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب- برخی با استناد به پاره ای از گزارش ها بر این باورند که مسجدالاقصی اولین قبله مسلمانان جهان در اوشلیم و فلسطین کنونی نیست بلکه در مکانی به نام «پترا» است. این افراد معتقدند که مسجدالاقصای کنونی از سوی عبدالملک مروان ساخته شد و قبل از آن در این مکان وجود نداشت. بنابر این مکانی که پیامبر به معراج رفت، مسجدالاقصایی است که در پتراست.[1]

«پِترا» در زبان یونانی به معنی سنگ و صخره است و در عربی به شکل «اَلبَتْرِاء» نوشته می ‌شود. این منطقه در جنوب اردن امروزی واقع شده‌ است. این محل از سال ۷۰۰ پیش از میلاد ساکنانی داشته اما نبطی ‌ها از حدود سده ۴ پیش از میلاد در آن جایگیر شده و سپس آن را مرکز پادشاهی خود قرار دادند. این شهر در دره ‌ای بین تپه ‌ها واقع شده‌ است و به خاطر مقبره ‌هایش که در صخره ‌ها تراشیده شده‌اند، معروف است. تقریباً تمام بناهایی که روزگاری در آن پابرجا بودند، اکنون ویرانه هستند.[2]

اما آیا این ادعا که مسجدالاقصی در پترا است، ادعایی درست است یا نه؟ برای پاسخ به این مطلب به نکاتی اشاره می شود:

نکته نخست: توجه به مقصود از واژه مسجد در قرآن

مقصود از واژه مسجد در قرآن، اصطلاحی نیست که در میان فقیهان رایج باشد. بلکه مقصود از آن محل های عبادت، نیایش و سجده گاه بندگان خداوند است. در حقیقت، در قرآن معنای لغوی و لفظی مسجد مقصود است که به معنای سجده‌ گاه و محل سجده است. در داستان اصحاب کهف، قرآن می‌ فرماید: «لَنَتَّخِذَنَّ عَلَيْهِمْ مَسْجِدا؛ ما مسجدى در كنار (مدفن) آنها بنا می کنیم.»(کهف، 21) مراد از مسجد در این آیه با توجه به آیین مرسوم آن روز، کلیسا بوده ست. البته ممکن است کنیسه نیز بوده باشد ولی با توجه به قبل تر بودن آن از اسلام نمی‌ تواند به معنی مسجد مخصوص و مصطلح مسلمانان بوده باشد.

در روایات نیز مسجد به معنای محل نیایش به کار رفته است. پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) خود فرمود: «جُعِلَتْ لی‏ الْأَرْضُ‏ مَسْجِداً وَ طَهُوراً؛ زمین برای من مسجد و پاک قرار داده شده است.»[3] امام صادق(علیه‌السلام) هم در روایتی فرمودند: «أَنَ‏ فِی‏ التَّوْرَاةِ مَكْتُوباً أَنَّ بُيُوتِی فِی الْأَرْضِ الْمَسَاجِدُ فَطُوبَى لِعَبْدٍ تَطَهَّرَ فِی بَيْتِهِ ثُمَّ زَارَنِی فِی بَيْتِی؛ در تورات نوشته شده خانه های من در زمین مساجد است. پس خوشا به حال بنده ای که در خانه ی خود وضو بگیرد و سپس مرا در خانه ام زیارت کند.»[4] در حالی که قبل از پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) به معابد اصطلاحاً مسجد نمی گفتند.

به همین خاطر از آنجا که در بیت المقدس قبلاً بسیاری از پیامبران الهی بنی اسرائیل به عبادت خدا مشغول بودند و خود پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) هم در شب معراج در آن مکان نماز خواندند، لذا در آن زمان به آن مکان «مسجد» گفته شده است و حال آنکه در آن دوران این مکان، معبد یا کنیسه یهودیان بوده است.

بنابراین، مراد از مسجدالاقصی مکان مقدسی است که در سرزمین شام و شهر بیت المقدس واقع شده و بنابر شواهد تاریخی، نخستین ‌بار داوود نبی(علیه‌السلام) در محل آن اقدام به احداث معبدی نمود و سلیمان نبی(علیه‌السلام) آن را تکمیل کرد. در آن زمان این شهر را «اورشلیم» ‌نامیدند. بعدها این مکان با نام‌ های دیگری چون «ایلیاء»(شهر خدا) و در زمان یهودیان «بیت همیقداش»(خانه مقدس) نیز شناخته می‌ شده است. نام ایلیاء تا زمان ظهور اسلام بر شهر باقی ماند و به تدریج اسامی بیت المقدس، بیت القدس، قدس شریف و مدینه مقدس هم به کار گرفته شدند.[5]

مسجد الاقصی در هر دوره متناسب و به تبعیت از نام شهر و خاستگاه خود تغییر نام داده و اسامی متفاوتی بر خود تجربه کرده است. معبد اورشلیم، معبد ایلیاء، بقعه ایلیاء از این جمله هستند.[6] ساختمانی که امروزه مسجد الاقصی نامیده می ‌شود، در دوره عبدالملک بن مروان در قرن نخست قمری در محدوده حرم قدس تأسیس شده و در دوره ‌های مختلف بازسازی و تعمیر شده است.[7]

نکته دوم: قرینه خاص بر تعیین مکان مسجدالاقصی

 قرآن کریم برای تعیین مسجد الاقصی قرینه آورده است: «سُبْحانَ الَّذِي أَسْرى‏ بِعَبْدِهِ لَيْلاً مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بارَكْنا حَوْلَه‏؛ پاك و منزه است خدايى كه بنده‏اش را در يك شب از مسجد الحرام به مسجد اقصى كه گرداگردش را پر بركت ساختيم برد.»(اسراء، 1)

به قرينه جمله‏ «الَّذِي بارَكْنا حَوْلَهُ»، مراد از "مسجد الاقصى" بيت المقدس است؛ زیرا اطراف مسجد الاقصى هم از بركات دينى و هم از بركات دنيوى برخوردار بوده است. مسجد الاقصى جايى است كه از یک سو اطراف آن داراى درختان، ميوه ‏ها، گياهان، امنيت و فراوانى نعمت است. از سویی دیگر آنجا مقر پيامبران فراوانی است که در آنجا به پرستش خداوند يكتا پرداخته‏ اند. علت اينكه مسجد مذكور را «اقصى»(دور) گفته ‏اند، دورى مسافت آن تا مسجد الحرام است. اين مسجد نسبت به محل زندگى رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) و مخاطبينى كه با او بودند از مسجد الحرام خيلى دور است؛ زيرا محل زندگى ايشان شهر مكه است كه مسجد الحرام در همانجا است.[8]

پی نوشت:
 [1]. https://t.me/naghde_eslamm/41262
[2]. «پترا» از ویکی‌پدیا، دانشنامه آزاد
[3]. محمد باقر مجلسى، بحار الأنوار، بيروت: دار إحياء التراث العربي، چاپ دوم، 1403ق، ج ‏82، ص 159
 [4]. محمدبن بابويه، من لا يحضره الفقيه، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، چاپ دوم، 1413 ق، ج‏ 1، ص 
[5] سید جعفر حمیدی، تاریخ اورشلیم، تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر، 1364، ص 15- 
[6]. مرتضی اسعدی، بیت المقدس، تهران: دایره المعارف الاسلامی، شرکت افست، 1367، ص 13 و 14
 [7]. محمدهاشم موسی غوشه، تاریخ مجموعه مسجد الاقصی، ترجمه سید شهرام فرهانیان و هودسا عاطفی، قم: نشر ادیان، ۱۳۹۰ش، ص ۷.
[8]. سيد محمد حسين‏ طباطبايى، الميزان فى تفسير القرآن‏، قم‏: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسين حوزه علميه قم‏، چاپ پنجم، ‏1417ق، ج‏13، ص 7؛  فضل بن حسن طبرسى، ‏مجمع البيان فى تفسير القرآن،‏ تهران‏: ناصر خسرو، چاپ سوم، ‏1372ش، ج‏6، ص 611