پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب- کثرت فرقه‌های نوظهور منجر به عدم شناخت آن‌ها می‌شود، آیا این فرقه و شبه معنویت‌ها دارای شاخصه و انحرافات مشترکی هستند که با آن انحرافات آن‌ها را شناخت؟
عرفان‌های نوظهور یا شبه معنویت‌های نوپدید، مبتلا به انحرافات گوناگونی در مسائل اعتقادی و اخلاقی هستند، که در أغلب موارد، در این انحرافات مشترک بوده و یک مسیر را می‌پیمایند. این انحرافات در لابه لای اندیشه و آموزه‌های هر کدام از شبه معنویت‌های نوپدید به صورتی کاملاً آشکار موج می‏‌زند. در میان این انحرافات، آن‌چه بیشتر به چشم می‌‏آید، دین‌گریزی و شریعت‌ستیزی است، که اساس این انحرافات را تشکیل داده است. برخی از انحرافات مشترک شبه معنویت‌‏های نوپدید عبارتند از:

تحریف مفهوم خدا

اولین و مهم‌ترین انحراف بین شبه معنویت‌های نوپدید، تفسیر نادرست و تحریف باورهای درست نسبت به مفهوم خدای متعال است. خدای مورد تبلیغ این شبه معنویت‌ها، همواره از حالتی به حالت دیگر متغیر است. گاهی در حد یک تصور معنوی و گاه در حد یک شعور کیهانی و در برخی موارد آن را با نام انرژی و یا ندای درون تعریف می‌کنند. به عنوان نمونه، اُشو در کتاب راز بزرگ، خدا را همان روح دانسته و می‌گوید: «روح، خود خداوند است»[1]  و ساتیا سای بابا بر این باور است که: «همه انسان‌ها جزئی از خدای واحدند. آن‌چه در جسم به شکل روح الهی وجود دارد، خداوند است و شما همه سلول‌های زنده‏‌ای‏‏ در بدن خداوند هستید.»[2]

بالابردن درجه انسان تا حد خدایی

محوریت بخشی به انسان در چرخه نظام آفرینش و تأکید به پرورش نفس و خود، با بالابردن انسان تا درجه خدایی و همچنین تنزّل دادن خدای یکتا و معرفی آن به منزله یک چیز درونی و شخصی در موجودات، از جمله انحرافات مشترک می‌باشد.  به عنوان مثال؛ اشو در کتاب راز بزرگ اشو می‌‏گوید: «همه خدا هستند هیچ‌کس نمی‌تواند غیر این باشد.»[3] «کلمه خدا فقط یک بهانه است. ابزاری است برای ابراز احساسات ما به ‌کل، درواقع کل هستی خداست. وقتی شما لبریز احساسات الوهیت شوید، با کل هستی یکی خواهید شد. راه‌حل مشکل شما رسیدن به آن وحدت است. هرگاه انسان به نقطه‌ای برسد که خودش را کاملاً خارج از ذهن ببیند، آن‌ وقت انسان خدا شده است.»[4]

زندگی بی دغدغه و شاد بر اساس زیست حیوانی

ترویج بی‏‌اعتنایی به ارزش‏‌های انسانی، به بهانه زندگی شاد و ترویج لاأُبالی‌‏گری و اباحی‌گری به بهانه زندگی معنوی، از جمله باورهایی است که أغلب شبه معنویت‌های نوپدید بر آن تکیه زده‌اند. 
به عنوان مثال؛ در سخنان اُشو آمده است: «در هنگام سکس، شما به جهان هستی از همیشه نزدیک‌تر هستید. توسط سکس است که الوهیت می‌تواند تولید زندگی کند و زندگی جدیدی را خلق کند. بنابراین در سکس، ما به خالق از همیشه نزدیک‌تر هستیم. اگرما با قداست به سکس روی بیاوریم، با بازی‌گوشی می‌توانیم به ‌آسانی لمحه‌ای از الوهیت را دریافت کنیم»[5]

ادعای سانسورگر بودن عقل

عمده جریان‏‌های شبه معنوی، چنین ادعا می‏‌کنند که عقل همواره به علت ناتوانی از درک امور شهودی، قادر به فهم و برداشت صحیح از حقایق عالم نبوده و ناگزیر دست به سانسور حقایق می‌زند. بنابراین اولین راه‌‏کاری که از سوی آنان ارائه می‌‏گردد؛ حذف مراتب عقلی است. به عنوان مثال؛ پتنجلی هنگام تعریف یوگا، هدف یوگا را این چنین بیان می‌‏کند: «یوگا، حذف مراتب ذهنی و نفسانی و عقلانی است.»[6]  وی ناکارآمدی عقل در مسائل معرفتی را عمده دلیل این تئوری می‌‏داند.
این باور، نه تنها غیر مستند و نادرست می‏‌باشد، بلکه زمینه گریز و رهایی سرکرده‌گان شبه معنویت را از آوردن استدلال و برهان فراهم می‌‏نماید. زیرا هر کجا که پای عقل باز گردد، ملزم به آوردن ادلّه متقن نسبت به سخنانشان خواهند بود. بنابراین؛ با کنارگذاشتن عقل، عرصه کار برای خرافه پراکنی در‏جامعه فراهم شده و بزرگترین مانع موفقیت‌شان، یعنی عقل  را با برچسب بزرگترین سانسورگر قرن، از میدان به در می‌‏کنند.

عبور از شریعت

در طول تاریخ بشری، أغلب رويكرد‌های ماده‌گرايی، به همراه اصيل دانستن لذت مداری ظهور یافته است. و لازمه اصيل دانستن لذت در حوزه مدرنيسم، كنار گذاشتن هر ضابطه و قانونی است كه آزادی و لذت مادی انسان را محدود می‌كند. در چنين نگاهی، مهم‏‌ترین چیزی که می‏‌تواند انسان را با راه بندهای گوناگون، به کنترل خود درآورده و از برخی لذائذ دنیوی محروم نماید، شريعت‌باوری و التزام به بایدها و نبایدهای آن می‌‏باشد. از اين رو، رویکرد مادی در شبه معنویت‌های نوپدید، منجر به كنار راندن شريعت‌ از مدار دین شده است. به عنوان نمونه؛ اشو در کتاب آواز سکوت گفته است: «این کلمه را به یاد داشته باشید؛ در شریعت شما بی‌چاره می‌‏مانید، چون در کنار یک پیکر بی جان قرار می‏‌گیرید.»[7]  همچنین پائولو کوئیلیو در کتاب اعترافات یک سالک، در جواب سوال «مذهب یعنی چه؟» می‌گوید: « من آن را نحوه گروهی پرستش می دانم. آدم می تواند بودا، الله یا خدای مسیح را پرستش کند، فرقی نمی‌کند. برای من مذهب یعنی این و نه مجموعه‏‌ای‏‏ از قراردادها و دستوراتی که به دیگران تحمیل شود»[8]

فقدان جهان بینی و ایدئولوژی

شبه معنویت‏‌های نوپدید، به هیچ وجه از یک  نظام عقیدتی منسجم و عمیق  برخوردار نبوده و از حیث تئوریک و نظری، بسیاری از آن‌ها اصول جهان شناختی و فلسفی مشخص و قابل ارائه‌‏ای‏‏ ندارند. به عنوان نمونه، اشو در کتاب ریشه‌ها و بال‌ها می‏‌گوید:«من صاحب هیچ نظام فلسفی نیستم... من حتی نمی‌دانم که دیروز چه گفته‌ام. به‏ این موضوع اصلا فکر نمی‌‏کنم. من فقط پاسخگوی این لحظه‌‏ام. من پاسخگوی حرف‌های دیروز نیستم. برو از دیروزی بپرس. قطعاً پیدایش نخواهی کرد. فردا نیز مرا نخواهی یافت. نه دیروزی وجود دارد و نه فردایی تنها همین لحظه است که واقعیت دارد»[9]

لیبرالیسم جنسی[10]

در ميان پيروان و پدیدآورنده‌‏گان بسياری از شبه معنویت‌‏ها، مفاسد اخلاقی فراوانی گزارش شده است. به عنوان نمونه؛ بر اساس گزارشی كه بی بی سی و برخی دیگر از رسانه‌های اروپایی منتشر ساخته‌اند؛ سای بابا متهم به سوء استفاده جنسی از برخی مریدان خود می‏‌باشد. اُشو درکتاب الماس‌های اشو می‏‌گوید: «سکس بزرگ ترین هنر مدیتیشن است. این پیشکشِ تنتره به دنیاست. پیشکش تنتره از همه عالی‌تراست. زیرا کلیدهایی را در اختیارت قرار می دهد که از پست‌ترین به عالی‌ترین استحاله پیدا کنی، کلیدهایی را در اختیارت قرار می‌‏دهد که لجن را به نیلوفر آبی بدل کنی و عشق از آمیزش جنسی زاییده می‌‏شود»[11]

پی‌نوشت

[1]. راز بزرگ، اشو، روان کهریز، نشر باغ نو، ص10.
[2]. تعلیمات معنوی(6)، ساتیا سای بابا، رؤیا مصباحی مقدم، ص 10 الی 96.
[3]. عشق پرنده آزاد است، اشو، ترجمه مجید پزشکی، نشر هودین، ص 99.
[4]. راز بزرگ ، اشو، ترجمه روان کهریز، نشر باغ نو، ص66.
[5]. از سکس تا فرا آگاهی، اشو، ترجمه محسن خاتمی، نشر پنگوئن، ص ۲۲.
[6]. ادیان و مکتبهای فلسفی هند، داریوش شایگان، ج 2، ص652.
[7]. آواز سکوت، اشو، مارجم سیدحسینی، نشر هودین، ص 79.
[8]. اعترافات یک سالک، پائولو کوئلیو، دل آرا قهرمان، ص 33.
[9]. ریشه‌ها و بال‌ها، اشو، مسیحا برزگر، ص 175.
[10]. آزادی جنسی، سکس آزاد
[11].  الماس‌های  اشو، اشو، مرجان فرجی، ص 240.