مفضول کسی را گویند که در فضل از دیگری پایین‌تر باسد، لذا حلبی یکی از بزرگان اهل سنت در کتاب خود این گونه نوشته است: ابوبکر بر این باور بود که شخص مفضول می‌تواند ولیّ کسی که از او افضل است باشد و همین نزد اهل سنت حق و صحیح است، زیرا چه بسا قدرت او در قیام به مصالح دین بیش از فرد افضل باشد و وی به تدبیر امور و آنچه به حال رعیت سر و سامان می‌دهد آگاه‌تر باشد.[1] او همین سخن را در جواب پرسش که چرا ابوبکر و عمر بن خطاب و ابوعبیده جراح در خلافت، بر خود ترجیح داد و گفت: «بایعوا ایّ الرجلین ان شئتم[2] با هر کدام از این دو نفر که میخواهید بیعت کنید». مطرح کرده است.
باقّلانی یکی دیگر از بزرگان اهل سنت در جواب از این سئوال که چرا ابوبکر گفت: «ولیّتکم و لست بخیرکم یعنی من سرپرست شما شدم ولی بهترین شما نیستم» در کتاب خود نوشته است: ممکن است وی بر این باور بوده که در میان امت کسی هست که افضل از او می‌باشد، لکن امت، یک صدا بر خلافت او نظر دادند و امت با نظر او اصلاح می‌شد، تا به امت بفهماند که امامت مفضول به خاطر وجود مانع در نصب فاضل برای امامت جایز است و از این رو به انصار و دیگران گفت: «قد رضیت لکم احد هذین الرجلین فبایعوا احدهما: عمر بن الخطاب و اباعبیده الجرّاح یعنی من به یکی از این دو مرد برای حکومت بر شما راضی شدم و با هر کدام خواستید بیعت کنید یکی عمر بن خطاب و دیگری ابوعبیده جرّاح» و ابوبکر می‌دانست که ابو عبیده به لحاظ فضیلت، پایین‌تر از او و عثمان و علی است، لکن بر این باور بود که مردم بر او وحدت کلمه پیدا کرده‌اند و فتنه با نظر او از بین می‌رود و این از مواردی است که آنها جوابی برایش ندارند».[3]
اما اعتقاد و باور ما شیعیان بر این است که خلافت، ولایتی الهی مانند نبوّت است، اگر چه تشریع وحی الهی مخصوص پیامبر است، و کار خلیفه چنذ چیز است: تبلیغ و بیان، تفصیل مجمل و تفسیر و معظلات، و تطبیق دادن بر مصادیق و جزئیات، و طبق حدیث پیامبر که حضرت علی(علیه السلام) را با آن به مردم شناسانید که فرمودند: «انّ فیکم من یقاتل علی تاویل القرآن کما قاتلت علی تنزیله[4] در میان شما کسی است که به خاطر تاویل قرآن می‌جنگد همانطور که من به خاطر تنزیل آن جنگیدم». پس هر یک از نصب پیامبر و خلیفه، لطفی از جانب خداست و این لطف که به معنای نزدیک کردن بندگان به طاعت و دور ساختن آنها از معصیت است بر او واجب می‌باشد و برای همین آنها را خلق کرد و به عبادت و بندگی خود فرا خواند و آنچه نمی‌دانستند به آنها آموخت. فلذا انسان‌ها را مانند حیوانات رها نکرد بلکه آفرید تا او را بشناسد آن هم به توسط فرستادن پیامبران و نازل کردن کتاب‌های آسمانی و بعد با تعیین خلیفه و جانشین مردم را مشمول لطف و رحمت خود قرار داد چرا که معقول نبود آنها را بدون سرپرست رها کند. از این رو کسی را خلیفه قرار داد تا احکام دین رسولش را با تبیین و تشریح تکمیل و شبهات کافران و مخالقان را با برهانش زایل کند و امت پیامبر را به سوی اصلاح سوق دهد.

پی‌نوشت:

[1]. سیره النبویه، حلبی، المکتبه الاسلامیه، بیروت، لبنان، ج3 ص358.
[2]. مسند، احمد بن حنبل، دار احیاء التراث العربی، بیروت، لبنان، ج1 ص56.
[3]. التمهید، باقّلانی، دار الفکر العربی، بیروت، لبنان، ص195.
[4]. مستدرک علی الصحیحین، حاکم نیشابوری، دار الکتب العلمیه، بیروت، لبنان، ج3 ص132 حدیث4621.