نقش رسانه در سبک زندگی اسلامی
پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ مفهوم سبک زندگی بر این اندیشه مبتنی است که هر فردی در زندگی روزمره خود از الگو یا طرح رفتاری مشخص (مانند یک نظم عادی در کار، اوقات فراغت، و زندگی اجتماعی) و تکراری پیروی میکند. سبک زندگی تصمیمهایی هستند که هر کسی از روی اختیار درباره نحوه عمل روزمره خود اتخاذ میکند. سبک زندگی ملازم با نوعی انتخاب از میان تعداد کثیری از امکانهای موجود است. سخن گفتن از کثرت انتخاب نباید به این پندار بینجامد که درِ همه انتخابها به روی همه افراد باز است؛ یا آنکه همه مردم تصمیمهای مربوط به انتخابهای خویش را با آگاهی کامل از تمامی امکانات موجود برمیگزینند. چه در عرصه کار و چه در عرصه مصرف، برای همه گروههایی که از قید فعالیتهای سنتی آزادشدهاند، انتخابهای گوناگونی درزمینه سبک زندگی وجود دارد.[1]
اعتقادات دینی به عنوان مجموعهای از اعتقادات، بایدها و نبایدها و نیز ارزشهای اختصاصی و تعمیمیافته، از مؤثرترین تکیهگاههای روانی به شمار میرود که قادر است معنای زندگی را در لحظه لحظههای عمر فراهم سازد و در شرایطی خاص نیز با فراهم سازی تکیهگاههای تبیینی، فرد را از تعلیق و بیمعنایی نجات میدهد.[2] تلویزیون، سینما، اینترنت، ماهواره و گوشیهای همراه از مهمترین رسانههای تصویری هستند که تأثیر فراوانی بر سبک زندگی افراد دارند. در واقع میتوان گفت: رسانهها تا حدود زیادی در شکلگیری نظام فکری افراد مؤثر هستند و درنهایت، این نظام فکری است که پایههای سبک زندگی بشریت را مشخص میکند. از سوی دیگر رسانهها، بهویژه رسانههای تصویری بهطور مداوم در حال آموزش مسائل مثبت و منفی سبک زندگی بوده و مواردی نظیر: طرز تلقیها، ارزشها و شیوههای رفتار را به جامعه القا میکنند. درواقع باید گفت سبک زندگی به همه مسائلی برمیگردد که متن زندگی انسان را شکل میدهند.[3]
توسعه وسایل ارتباطات جمعی، بهویژه گسترش شبکههای ماهوارهای، اگرچه به لحاظ اطلاعرسانی برای جامعه بشری مفید است، ولی به علت دسترسی آسان و صادر کردن فرهنگهای گوناگون و محتوای بیقیدوبند و بدون حد و مرز برنامههای آن، در دهههای اخیر، سبک زندگی اجتماعی را در برخی جوامع دچار دگرگونی و تغییر کرده است.
درنتیجه میتوان گفت رسانهها بخشی جدایی ناپذیر از زندگی مردم شدهاند. تلویزیون، نه صرفاً عاملی است که زندگی طبیعی انسانها را به خطر اندازد و نه وسیلهای است مطلقاً برای پیش برد اهداف بشر. رسانهها قادرند اطلاعات مفیدی از مکانها، شرایط و قوانین گوناگون در اختیار کاربران قرار دهند.
رسانهها فواید بسیاری دارند ازجمله: تشویق مردم به حرکت و شرکت در همهپرسیها، که بزرگترین مزیت رسانههاست و همچنین آگاهی بخشی انسانها از مسائل جاری در جهان پیرامون از دیگر فواید رسانههاست.
یک رسانه میتواند با معرفی بزرگان ادب، علم، دین، هنر و ورزش به ارائه الگوهایی برای افراد یک جامعه بپردازد. رسانهها در شرایط کنونی، بر شیوههای زندگی و سلیقههای عموم مردم جامعه اثر میگذارند و رسانههایی چون تلویزیون و ماهواره بیش از سایر ابزارهای رسانهای، در این تأثیر نقش دارند. این اثرگذاری نیز به دلیل استفاده و دسترسی اغلب مردم از به آنهاست که در غالب برنامههای سرگرمکنندهای که از آنها پخش میشود، وابستگی افراد را نیز به خود بیشتر کردهاند.
باید به این مهم اذعان کرد که رسانههای جمعی، طی چند دهه گذشته توانستهاند بینندگان زیادی را بهسوی خود جذب کنند و در نتیجه، موضوع سبک زندگی انسانها نیز خواه ناخواه با آنها پیوند تنگاتنگ پیداکرده است. در واقع، رسانهها سبک زندگی را برای ما تعریف میکنند و برنامهای راهبردی ارائه میدهند. البته این طرح و برنامه با توجه به سیاست جاری عوامل و تصمیمگیرندگان یک رسانه بهشدت متفاوت است.
مقام معظم رهبری در خصوص تأثیر فوقالعاده رسانهها در زندگی مردم میفرمایند: امروز تأثیر رسانهها و تلویزیونها و هنرها و این شبکههای عظیم اطلاعرسانی اینترنتی از سلاح و از موشک و از بمب اتم بیشتر است، شاید بشود گفت اثرگذارترین مجموعهی فرهنگی در کشور این رسانهی ملی و عمومی است.[4] گاهی یک شگرد خوب رسانهای یا یک حرکت هماهنگ تبلیغاتی از بستن شیرهای نفت اثرش بیشتر میشود آنچه ما امروز احتیاج داریم.[5]
متأسفانه یکی از مسائلی که در جامعه ما از تلویزیون و سینما تأثیر زیادی پذیرفت، نوع روابط دختر و پسر قبل از ازدواج به روشی ظاهراً پسندیده است. عادی جلوه دادن این دوستیها (حتی در خانوادههای مذهبی) بعد از زمانی طولانی، در فرهنگ ما جای گرفت و کمکم این موضوع در جامعه نهادینه شد. موضوع دیگری که رسانه، به خصوص سینما و تلویزیون در سبک زندگی ما ایجاد کرد، نوع پوشش زنان در جامعه است. سینما برای هرچه زیباتر جلوه دادن بازیگران و جذب بینندگان، دست خود را برای پوشیدن هر نوع لباس و استفاده از انواع آرایش باز گذاشت و با توجه به حس زیبایی طلبی در افراد و علاقه به بازیگران مشهور، کم کم نوع لباس، سبک آرایش و نوع سخن گفتن بازیگران در خانوادهها اثر گذاشت.
با توجه به اینکه در سریالهای ایرانی، زنان فقیر چادری بودند و زنان ثروتمند بدون چادر، تا حدودی این فرهنگ در جامعه ما شکل گرفت که بانوان چادری اغلب فقیرند و با توجه به علاقه مردم به پول و ثروت، تمایل آنها به چادر کمرنگ شد. شبکههای ماهوارهای به علت گستردگی و آزادی بیقیدوشرط، دست خود را در نشان دادن هر نوع برنامه ضد اخلاقی در قالب سریال باز گذاشته و از هم گسستن کانون خانواده را هدف گرفته است.
تجملگرایی نیز از فرآوردههای رسانه در دنیای کنونی است. با تبلیغات و پیامهای بازرگانی برای انواع کالاها و فنّاوری پیش رفته، نشان دادن خانههای مجلل با دکوراسیون بسیار زیبا و گرانبها و استفاده از اتومبیلهای گران قیمت در اکثر سریالهای تلویزیونی، این تصور ایجاد میشود که زندگی اکثر مردم این گونه است و تمایل به تجملگرایی نیز در افراد جامعه به وجود میآید و فرهنگ عمومی را تغییر میدهد.
بنابراین باید گفت که با ورود فنّاوریهای جدید اطلاعاتی و ارتباطی در سالهای اخیر به کشور که بهنوعی دسترسی به اطلاعات و ارتباطات را به صورت شگفتانگيزی ارتقاء داده است، که اين امر تأثيرات شگرفی بر نگرش، هويت و سبک زندگی افراد داشته است. با توجه به مطالب گفته شده میتوان نتيجه گرفت که رسانهها و ارتباطات جمعی نقش بسيار حساس و مهمی در سبک زندگی يک جامعه و کشور دارد، و به همين خاطر بايد در مرتبه اول رسانه ملی و در مراحل بعدی بقيه رسانهها موجود با نظارت، مديرت، توليدات فرهنگی مطابق با نيازهای زمان و ايجاد تنوع و انعطاف در برنامههای ارائهشده که همه اينها با الهام گرفته از مبانی و اصول بیبديل دين اسلام قطعاً جوابگويی مخاطبان از هر صنفی خواهد بود.
پینوشت:
[1]. گيدنز، آنتونی، جامعه و هويت شخصی در عصر جديد، ترجمه ناصر موفقيان، تجدد و تشخص، تهران، نشر نی.
[2]. بهرامی، احسان، بررسي مؤلفههای بنيادين سازش يافتگی در آزادگان ايرانی. رساله دکتری روانشناسی دانشگاه تربيت مدرس، دانشكده علوم انسانی.
[3]. بيانات مقام معظم رهبری، ايسنا، 1391/07/23
[4]. بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در جمع کارکنان سازمان صداوسيما1383/02/28
[5]. بيانات معظم له در ديدار شرکت کنندگان همايش بين المللي رسانههای جهان اسلام در حمايت از انتفاضه.
برای مطالعه بیشتر رجوع شود به سایت حوزه نت (حوزه علمیه)
افزودن نظر جدید