پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از معنویت‌های مهم در عصر حاضر، معنویت‌های ماوراءگرا است. بشر به صورت ذاتی، دنبال مسائل ماورائی و غیب است و این مسئله، یک امر فطری و بی‌اشکال است، بلکه نشان از هویت اصیل انسان است. انسانی که حقیقت واقعی او، تعریف منطقی با جنس حیوان و فصل نطق نیست. این جنس و فصل منطقیون، یعنی «حیوان ناطق»، خود فصل ممیزی می‌خواهد که بتواند واقعیت وجودی انسان را تعریف کند و این فصل ممیزه، طبق نظر آیت‌الله جوادی، حیّ متأله (موجودی الهی) است. پس مسائل غیبی و ارتباط با آن، جزئی از شاکله انسان است و انسان باید طبق این فطرت، به سمت حقیقت متعالی و غیب الغیوب، یعنی الله حرکت کند؛ آیه مبارکه «إِنَّا لِلَّٰهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ»؛[1] «همانا ما از آن خداییم و به سوی او بازمی‌گردیم»، اشاره به این موضوع دارد.

متأسفانه برخی افراد در مصداق این ارتباط با غیب و ماوراء، دچار انحراف شده‌اند و دنبال مصادیق انحرافی رفته و همچنین آن را ترویج می‌کنند؛ یکی از این مصادیق انحرافی در رابطه با مسائل ماورائی، معنویت‌های سایکدلیک[2] است. استفاده از مواد توهم‌زا و سفرهای معنوی در دهه‌های قبل با ورود کتاب‌های عرفان سرخ پوستی، کارلوس کاستاندا بوده است؛ آنجا صحبت از استفاده از گیاهان خاصی است که باعث اثرات معنوی می‌شوند. این گیاهان را اصطلاحاً گیاهان «اقتدار» می‌نامیدند؛ هم‌زمان با ورود عرفان ساحری یا سرخ پوستی کاستاندا به ایران، قرص‌های LSD (ال‌اس‌دی)[3] هم توزیع می‌شد.

در عرفان سرخ پوستی و  بخشی از معنویت‌های سایکدلیک، عقیده مصرف کنندگان این است که به غیر از این جهان مادی، جهان ماورائی وجود دارد که ما با مصرف این مواد، به آن جهان و روان ماوراء وارد می‌‌شویم. از این‌رو آنها نمی‌گویند مواد توهم‌زا، بلکه از عبارت روان‌گردان استفاده می‌کنند؛ یعنی یک روان داریم که واقعیات پیرامون خود را می‌بینیم و با مصرف موادی مثل LSD یا قارچ‌های «مجیک ماشروم»[4] به روان دیگر وارد می‌شویم. دقیقاً انحراف از اینجا آغاز می‌شود. غیب و ماوراء، به غیر عالم ماده وجود دارد؛ اما یک قوه خیال و توهم هم در انسان وجود دارد؛ با مصرف مواد، آنها وهم و خیال را تقویت می‌کنند. از این‌رو دقت کنیم که از اصطلح مواد توهم‌زا استفاده کنیم، نه مواد روانگردان.

مصرف مواد توهم‌زایی مانند قرص‌های LSD، باعث تحریک روان مصرف‌کننده می‌شود؛ تحریک معرفتی که باعث تحریف یا اختلال در توانایی فرد در تشخیص واقعیت و تفکر منطقی یا ارتباط با دیگران بشود. افرادی که مواد توهم‌زا مصرف می‌کنند، چیزهای جدید و عجیبی می‌بینند که این تجربیات روان‌شناختی که بر اثر مصرف این مواد رخ می‌دهد را، همانند یک سفر معرفی می‌کنند و از این‌رو عنوان trip به آن می‌دهند که به معنی سفر است. «ال‌اس‌دی» را هم بعضی به صورت مخفف، اسید می‌گویند؛ تریپ اسید یعنی سفر با مواد توهم زا.

گاهی در مصرف مواد توهم‌زا، چیزهای وحشتناک و ناخوشایندی برایشان اتفاق می‌افتد که به این تجربیات ناخوشایند هنگام نئشگی، bad trip می‌گویند.

برخی مروجان مصرف این مواد، مدعی سفرهای معنوی هستند و آن را نه تنها آسیب نمی‌دانند، بلکه یک طریق معنوی معرفی می‌کنند؛ اگر تعریف معنویت را خلاصه کنیم به اینکه هر چیزی که مادی نیست، معنوی است، با این تعریف، گروه‌های مصرف مواد مخدر و همه معنویت‌های کاذب نیز یک معنویت هستند؛ اما اگر معنویت را این گونه تعریف کنیم که معنویت، یک وضعیت انسانی است که افراد، بینش، گرایش و کنش در مسیر قرب الهی دارند، این نوع سبک‌های معنوی، همه ردّ شده و کاذب معرفی می‌گردند.

پی‌نوشت:
[1]. قرآن کریم، سوره بقره، آیه 165.
[2]. سایکدلیک صفتی به معنی نمایان کننده روان است. واژه سایکدلیک‌ به دسته‌ای از گیاهان، قارچ‌ها و عناصری اشاره دارد که استفاده از آنها اثرات مستقیم بر تغییر تجربه هوشیاری در انسان دارد. 
[3]. اِل‌اِس‌دی (LSD) با نام شیمیایی لایزرژیک اسید دی اتیل آمید (Lysergic acid diethylamide) که در فرهنگ عامه با نام اسید نیز شناخته می‌شود، معروف‌ترین سایکواکتیو در دسته روان‌گردان‌ها است. 
[4].  قارچ‌های سایلوسایبین (Psilocybin mushroom) که به طور عامیانه، قارچ جادویی یا مجیک ماشروم (Magic mushroom) نیز نامیده می‌شوند، حاوی ماده توهم‌زای سایلوسایبین هستند که پس از مصرف توسط انسان، به سایلوسین تبدیل می‌شود که خاصیت روان‌گردان دارند.

محمد جواد نصیری