پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از عقاید وهابیون، حرمت استعانت از غیر خداست. از دلایل آنان، تمسک به آيه شريفه: «إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ»؛ [1] «فقط تو را عبادت می‌کنیم و فقط از تو کمک می‌جوییم» است كه اين آيه، استعانت جستن را منحصر به خداوند كرده است؛ پس تنها بايد از او استعانت جست، چنانكه عبادت و پرستش را نيز منحصر در خداى متعال کرده است.

در پاسخ به این استدلال (در منع کمک گرفتن از غیر خدا و شرک این عمل)، گفته می‌شود، منحصر كردن استعانت به خداوند صحيح است، همانطور که انحصار در عبادت صحيح و پرستش غير خداوند حرام است. كسى كه به پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله توسل مى‌جويد، پيامبر را پرستش نكرده است؛ زيرا شرط پرستش آن است كه عبادت كننده، اعتقاد به ربوبيت والوهيت معبود داشته باشد و كسى پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله را ربّ و اِله خود نمى‌داند.

منحصر كردن استعانت به خداوند نیز به همین صورت است و هرگز منافاتى با استعانت از اسباب ندارد؛ زيرا اگر اين اسباب، استقلال در تأثير داشته باشند، در اين صورت استعانت از آنها با استعانت از خداى متعال منافات دارد و خلاف اين آيه شريفه است؛ اما اگر اين اسباب را مستقل ندانيم و بر اساس قاعده «لامؤثر فى الوجود الّا اللَّه»، بگوييم که هیچ مؤثری در هستی جز خدای تعالی نیست، در اين صورت استعانت از آنها، منافاتى با توحيد در استعانت ندارد. خداوند در قرآن نيز فرموده است: «وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ»؛[2] «واز صبر و نماز يارى جوييد» و معلوم است كه صبر و نماز، غير از خداوند است و اين منافاتى با توحيد ندارد؛ پس ملاک در توحيد و شرک در استعانت، استقلال و عدم استقلال اسباب و معين است.

قرآن کریم، ربوبیت، خالقیت، مالکیت و فاعلیت جهان هستی، بلکه هر توان و نیرو را منحصر در خدای متعال می‌داند. در روایات نیز خداوند متعال، منشأ همه امور و کارها معرفی شده‌ است؛ در همه این موارد، واسطه غیرمستقل وجود داشته و خدشه‌ای به اعتقاد انحصار این امور به خداوند وارد نمی‌کند.

بنابراین اگر استعانت‌جو، عقيده به استقلال مُعين (کمک کننده) در اِعانه (کمک کردن) داشته باشد، شرک خواهد بود، ولى اگر مُعين را مؤثر به اذن الهى بداند، در اين صورت، منافاتى با توحيد ندارد. اگر ملاک، استقلال در تأثير باشد، استعانت از فرد مرده لغو خواهد بود، چون روشن است كه ميت به‌تنهایی هيچ اثرى ندارد، ولى اگر استعانت جوينده معتقد به تأثير به اذن خداوند باشد، با توجه به آنكه پيامبران، امامان و شهدا زنده هستند و به اذن خدا مى‌توانند در اين جهان اثر داشته باشند، پس توسل به آنان صحيح است و آنان نیز اثر خواهند داشت.

باید به وهابیان که یاری گرفتن از غیر خداوند را شرک می‌دانند بگوییم طبق نظر ابن تیمیه، توسل و استعانت از پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله شرک است، ولى استعانت از اجنه صالح برای اعمال مشروع یا مباح، جایز بوده و ابن‌تیمیه معتقد است که این امر واقع شده است[3] و او، اين نظر را در تنافى با توحيد نمی‌داند!

شبیر احمد عثمانی، از علمای اهل‌سنت (دیویبندیه) ذیل آیه 5 سوره حمد، می‌نویسد: «استمداد از غیر خداوند در حقیقت جایز نیست، ولی اگر شخصی مقبول واسطه رحمت الهی باشد و از او طلب یاری و کمک شود، با اعتقاد به اینکه او مستقلّ در یاری رساندن نیست، این استمداد جایز است؛ زیرا استعانت از این ولی، در حقیقت استعانت از خداوند متعال است».[4]

پی‌نوشت:
[1]. سوره فاتحه، آيه 5.
[2]. سوره بقره، آيه 45.
[3]. بن عثیمین می‌نویسد: «ابن تیمیه در جاهای مختلف از کتبش، یاری گرفتن از اجنه صالح برای اعمال مشروع یا مباح را جایز دانسته است و این امر واقع شده است. شنیده‌­ایم که چه بسیار افرادی که از اجنه صالح برای اعمال صالح یا مباح، کمک خواستند و اجنه کمکشان کرده‌­اند.» مجموع الفتاوی والرسائل العثیمین، ج1، ص290-291 و ج17، ص6و16.
[4]. «خواندن غیر خدا (یا علی و... گفتن) و نظر علمای اهل‌سنت»