پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ حقابه ایران از هیرمند به دادخواست حقوقی ایران از آب رود هیرمند در منطقه سیستان اشاره دارد. این رود در گذشته در هر دو کشور افغانستان و ایران جاری بود، ولی جدایی هرات از خاک ایران در ۱۶۵ سال قبل به موجب معاهده پاریس و خودداری گسترده حاکمیت افغانستان از جاری ساختن رود هیرمند در خاک ایران، مسئله حقابه رود هیرمند را به یکی از مسائل مهم سیاسی، اجتماعی و زیست‌محیطی دو کشور مبدل ساخت.

آیت‌الله رئیسی رئیس جمهور ایران در سفر اخیر خود که به سیستان داشتند، به مقامات افغانستان هشدار دادند که طبق قرارداد سال ۱۳۵۱، این کشور متعهد باشد که حقابه سیستان را بدهند و یا بپذیرند کارشناسانی از ایران جهت بررسی خشکسالی و مشخص کردن این‌که آب هیرمند به اندازه سال معمولی و نرمال نیست، در افغانستان حضور یابند؛ در غیر این‌صورت، ایران حق برخورد قانونی با حکومت افغانستان را دارد.

در پی این اخطار، برخی از مقامات افغانستان به مسخره کردن این هشدار پرداخته و کلیپ‌هایی منتشر کردند و حکومت افغانستان نیز بیانیه‌ای رسمی صادر کرد که ما قرارداد سال ۱۳۵۱ را قبول داریم، ولی به دلیل خشکسالی آب کم است و مقامات ایرانی ابتدا اطلاعات خود را تصحیح کرده، سپس با الفاظ مناسب خواسته خود را مطرح کنند.

وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران مطالب نادرست و متناقض بیانیه هیئت حاکمه افغانستان را قویاً رد کرده و اعلام کرد که معاهده بین ایران و افغانستان راجع به آب رود هیرمند مورخ ۲۲ اسفند ۱۳۵۱ به طور صریح و بدون هیچ ابهامی، حقابه طرف ایرانی از رودخانه هیرمند را تعیین کرده است؛ این حقابه، حقی قانونی، عینی و معین است و افغانستان متعهد است حقابه مزبور را تأمین کند و بر اساس ماده ۵ معاهده اقدامی نکند که ایران از حقابه خود بعضاً یا کلاً محروم شود؛ حاکمان افغانستان در یک‌سال و نیم گذشته، اگرچه بارها بر پایبندی به تعهدات خود طبق معاهده تأکید کرده‌اند، اما در عمل، تعهدات ناشی از معاهده را اجرا نکرده و در رهاسازی و تأمین حقابه ایران، همکاری لازم را به عمل نیاورده و حقابه قانونی ایران را تحویل نداده‌اند. اظهارات مقامات افغانستان برای عدم تحویل حقابه قانونی جمهوری اسلامی ایران، مستلزم بررسی‌های کارشناسی، وفق مفاد معاهده بوده و تاکنون توسط کارشناسان جمهوری اسلامی ایران راستی آزمایی نشده است، لذا اتخاذ چنین مواضعی، غیرحقوقی و غیرقابل قبول است و تا زمانی که به کارشناسان جمهوری اسلامی ایران اجازه داده نشود که طبق معاهده هیرمند به خصوص ماده ۵ پروتکل شماره یک آن معاهده، از مسیر و بالادست هیرمند بازدید کنند، هرگونه اظهار نظر در خصوص کاهش آب هیرمند، پذیرفته نیست.

اظهارات و مواضع مقامات جمهوری اسلامی ایران درباره حقابه هیرمند، کاملاً قانونی و بر مبنای معاهده هیرمند و شرایط حاکم بر رودخانه و مبتنی بر اظهارنظرهای کارشناسی و فنی مطرح شده و همواره معطوف به احترام به اصل حُسن همجواری و رعایت حقوق همسایگی بوده است؛ عدم اجرای معاهده و عدم تأمین حقابه هیرمند از سوی افغانستان و صدور بیانیه‌های سیاسی بدون اقدام عملی، به هیچ وجه قابل قبول نیست و جمهوری اسلامی ایران حقوق خود را برای اتخاذ تدابیر لازم محفوظ دانسته و بر مسئولیت کامل افغانستان در این خصوص تأکید دارد.

در این بین عبدالحمید که دو ماه قبل خطاب به مقامات افغانستان گفته بود: «مسئله آب سیستان هم مشکل بزرگی است. سیستان بخش بسیار خوبی از استان ماست، اما متأسفانه بدون آب هیچ جایی امکان زندگی نیست و اگر آب در سیستان نباشد، نمی‌توان دامداری یا کشاورزی کرد. مردم سیستان از طوفان و بی‌آبی در رنج هستند. این مسئولیت همه ما را زیاد می‌کند. همه ما باید به سیستان فکر کنیم. سیستان نباید فراموش شود. مسئله آب سیستان باید حل شود؛ من مجدد این مسئله را که مدتی قبل گفتم، تکرار می‌کنم که از مسئولان دولت طالبان درخواست دارم که مسئله آب سیستان را حل کنند. اعتقاد من بر آن است که اگر آب کم هم هست، تقسیم بشود و مردم سیستان هم از این رودخانه حق دارند. ما امیدواریم که با تلاش‌های مردمی و حکومتی، این مشکلات حل شود.»[1] حال که رئیس جمهور ایران در این راستا تلاش می‌کند و حاکمان افغانستان یک‌سال و نیم است فقط در سخن می‌گویند که ما به قرارداد متعهدیم و هیچ عملی در پی آن نیست، به جای این‌که عبدالحمید از ایشان تشکر کند، جانب دولت‌مردان افغانستان را گرفته و می‌گوید: «رئیس‌جمهور در رابطه با حقابه صحبت‌های تندی کرده است و از آن طرف مسئولان افغانستان نیز مقداری روی این موضوع ناراحت شده‌اند؛ بهتر است این موضوع از طریق گفتگو حل‌وفصل شود. مردم سیستان واقعاً در تنگنا قرار دارند و اگر آب نباشد، سیستان که جمعیت بزرگی در آن زندگی می‌کند، قابل زندگی نخواهد بود. ایران و افغانستان دو کشور همسایه با مشترکات بسیار زیادی هستند و با همدیگر زندگی مسالمت‌آمیز داشته و دارند. پیشنهاد بنده این است که از دو طرف، شورایی متشکل از کارشناسان و حقوق‌دانان تشکیل شود و این شورا با یکدیگر گفت‌وگو کنند و عملاً اوضاع را از نزدیک بررسی کنند تا موضوع به‌جای تنش و به کاربردن حرف‌های تند، از طریق صحیح و درست پیگیری شود تا مردم قانع بشوند.»[2]

در این سخنان، چیزی جز خودشیفتگی و خودبرتربینی دیده نمی‌شود؛ سخنان قاطع رئیس جمهور، حرف قبلی عبدالحمید بوده و کسی‌ که به تعهدش عمل نمی‌کند، در مقابل او چاره‌ای جز جدیت وجود ندارد. حال عبدالحمید همان سخنان رئیس جمهور که گفته کارشناسان ما باید بهانه‌های شما در ندادن حقابه سیستان را تأیید کنند، به‌عنوان راه حل، برای حل اختلاف بیان می‌کند. البته وی راهی جز این نداشته، چون اگر در مورد حقابه سیستان که در حال حل شدن است سخنی نمی‌گفت، مورد نقد قرار می‌گرفت که چرا شمایی که ادعای همراهی با مردم را داری، در این باره سخنی نگفتی؟ ولی در این گفتار مشخص شد که بهترین موضع‌گیری توسط رئیس جمهور و وزارت امور خارجه ایران گرفته شده و عبدالحمید فقط ادعای خیرخواهی و همراهی با مردم را دارد.

پی‌نوشت:
[1]. سخنرانی عبدالحمید در زاهدان، ۱۹ اسفند ۱۴۰۱.
[2]. سخنرانی عبدالحمید در زاهدان، ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۲.