پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ رسیدن به معنویت و آرامش درونی تقریباً خواسته همه انسان ها می باشد. ولی نکته مهم این است که روش و تکنیک های رسیدن به معنویت و آرامش درونی چیست؟

بعضی مدعیان شبه معنویت و عرفان می گویند که برای اینکه متوجه حقانیت یک مکتب بشویم نیاز به استدلال، شواهد، قرائن و... نیست؛ بلکه با انجام آموزه های ارائه شده در یک مکتب، نتیجه را به صورت ملموس درک می کنیم و معتقدند معرفت شناسی دو نوع است:

1.معرفت شناسی عملی: برای اینکه بدانیم یک نظریه یا فعل، صحیح است یا نه نیازی به بحث و استدلال عقلی و بررسی شواهد و قرائن حول آن موضوع نیست، بلکه با عمل به آن آموزه با نتیجه آن روبرو می شویم و متوجه حقانیت، صحیح و غلط بودن آن می شویم.

2.معرفت شناسی نظری: انسان ها به طور معمول ابتدا در مورد یک موضوع بحث و تبادل نظر می کنند و محاسن و معایب یک نظریه را می سنجند سپس تصمیم می گیرند که به آن عمل کنند یا آن آموزه یا فعل را ترک کنند. در عرفان اسلامی بحث عرفان عملی و نظری را با هم داریم. در طی مسیر هم کشف و شهود خود را با استفاده از عرفان نظری می سنجند. ملاک سنجش عرفان نظری و شهودات با عرضه به قرآن و روایات و سایر مباحث این علم می باشد. اگر کشف با مباحث عرفان نظری و قرآن وروایات موافق بود می دانند که در راه صحیح هستند اما اگر تطبیق نداشت متوجه می شوند مسیر غلطی دارند طی می کنند.

برای معرفت شناسی عملی می شود به عنوان مثال به محمد علی طاهری مؤسس عرفان حلقه اشاره کرد. طاهری که محور مکتب او معرفی یک موجود با شعور و قدرتمند به نام «شبکه شعور کیهانی» است، معرفت شناسی عملی را در مکتب خود این گونه بیان می کند: «شاهد کسی است که نظاره گر باشد(در امر نظاره گری چیزی مانند: تخیل، تصور، تفسیر و...وارد نکند) واقعیت و حقیقت را بتواند ببیند(بی طرف بوده و پیش داوری نداشته باشد.) در زمان حال حاضر، حضور داشته باشد، تسلیم باشد.»(1)

محمد علی طاهری پیش داوری را رد می کند و این امری محال است. مگر اینکه معرفت شناسی نظری را حذف کنیم؛ انسان وقتی در مورد یک موضوع تحقیق و مطالعه می کند یک تصور و برداشتی به ذهنش می آید که با مواجه عملی می خواهد آن تصور را با واقعیت تطبیق دهد. ولی در عرفان حلقه با «اصل عدم قضاوت» بیان می کنند که نباید قضاوتی در این مورد داشته باشید و با تسلیم محض به صورت عملی و شهودی با شبکه شعور کیهانی مواجه شده و پی به حقانیت آن ببرید.

طاهری می گوید: «هدف از این شاخه عرفانی، کمک به انسان در راه رسیدن به کمال و تعالی است؛ حرکت از عالم کثرت به عالم وحدت... عالم وحدت به عالمی اطلاق می گردد که ادراکی بوده. منظور از ادراک، ادراک شهودی است»(2) این مسیری غلط است چون می دانیم کشف و شهودهائی که برای سالک رخ می دهد گاهی رحمانی و گاهی شیطانی است. اگر بدون تحقیق و بحث و با تسلیم محض، یک کشف و مواجهه با حقیقت برایمان رخ دهد ملاکی برای تشخیص رحمانی یا شیطانی بودن آن نداریم. پس حتماً پیش فرض هائی باید داشته باشیم تا به خطا نرویم. مثل این که شما  می دانید در ظرف هائی شربت عسل وجود دارد و مابین این ها،  ظرف های وجود دارد که آغشته به سم مهلک است. عاقلانه این است که با نگاه به رنگ و طعم و یا حتی آزمایش کردن در آزمایشگاه بدانیم کدام شربت آلوده به سم نیست تا آن را مصرف کنیم. ولی در معرفت شناسی عملی مانند آن چه طاهری می گوید باید شربت را بخورید تا بفهمید آلوده به سم نبوده است، درحالی که این، کاری غیر عقلانی است.  
پی ‌نوشت:
1.محمد علی طاهری، انسان از منظری دیگر،نشر ندا – اشجع، تهران، چاپ1387، ص110
2.محمد علی طاهری، عرفان کیهانی(حلقه)، اندیشه ماندگار، قم، 1388،ص56