پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ مباهله اتفاقی بود که در صدر اسلام در سال نهم هجری جهت اثبات و روشن شدن حق، پس از اقامه برهان برای مسیحیان نجران صورت پذیرفت؛ بنا شد روز 24 ذی حجه بین پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) با مسیحیان نجران مباهله انجام شود. این رویداد نشانگر حقانیت دعوت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) بود و نیز بر فضیلت همراهان حضرت (امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)، فاطمه (سلام‌الله‌علیها) و حسنین (علیهماالسلام)) دلالت دارد.

در شأن نزول آیه مباهله آمده است که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) همراه امیرالمؤمنین، فاطمه و حسنین (علیهم‌السلام) برای نفرین علیه افراد باطل به مقابله با مسیحیان رفتند و شیعیان و برخی علمای اهل سنت آورده‌اند، امام علی (علیه‌السلام) بر اساس آیه مباهله، به منزله نفس و جان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) است. بر اساس منابع، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) پس از مناظره با مسیحیانِ نجران و ایمان نیاوردن آنان، پیشنهاد مباهله داد و آنان پذیرفتند؛ اما در روز موعود، مسیحیان نجران از انجام مباهله خودداری کردند.(1)

مفسرین و محدثین بنام اهل سنت، همین شأن نزول را برای آیه 61 سوره آل عمران نقل کرده‌اند. در کتاب احقاق الحق حدود شصت منبع از منابع اهل سنت ذکر شده‏ که تصریح کرده‏‌اند آیه مباهله درباره اهل بیت و پنج تن آل عبا (علیهم‌السلام) نازل شده است که ازجمله آن منابع صحیح مسلم و سنن ترمذی است. مفسرین بزرگ اهل سنت ازجمله زمخشری، بیضاوی و فخر رازی، ضمن بیان این شأن نزول، نکات نابی در فضایل اهل بیت (علیهم‌السلام) که از این جریان برداشت می‌شود، بیان کرده‌اند.(2)
اما یکی از مفسرین سلفی به نام رشید رضا، با وجود تصریح مفسران و محدثین بر اینکه آیه مباهله در حق پنج تن آل کساء نازل شده است، نزول این آیه را در حق اهل بیت صحیح نمی‌داند.(3)
وی می‌گوید: «از آیه بیش از این استفاده نمى‌شود که خداوند به پیامبر (صلى‌الله‌علیه‌وآله) دستور داده هر کسى با تو بر سر مسئله عیسى (علیه‌السلام) مجادله کرد، او را دعوت کن که با زنان و مردان و فرزندان یکجا جمع شوند، مؤمنین هم با زن و فرزند یکجا جمع شوند و این دو دسته با هم مباهله کنند، به این صورت که به درگاه خدا تضرع کرده، از او بخواهند هر یک از دو طایفه را که درباره عیسى (علیه‌السلام ) دروغ مى‌گوید، لعنت کند یعنى از رحمت خود دور فرماید.
رسول خدا (صلى‌الله‌علیه‌وآله) و مؤمنین در اینکه به آنچه درباره عیسى (علیه‌السلام) معتقد بودند یقین داشتند، مسلّم است؛ درباره عبارت (ندع ابنائنا و ابناءکم ...) دو احتمال است که اشکالات تفسیر شیعه را ندارد؛ اول اینکه مقصود این باشد که هر یک از دو طرف زنان و فرزندان طرف مقابل را نفرین کنند، مثلاً مسلمانان زنان و فرزندان مسیحیان و مسیحیان، زنان و فرزندان مسلمانان را نفرین کنند؛ دوم اینکه مقصود این باشد که هر طایفه‌اى زنان و فرزندان خود را نفرین کند، مسلمانان زنان و فرزندان خود را در صورت دروغگویی و مسیحیان زنان و فرزندان خود را نفرین کنند؛ بنابراین اشکالى که به تفسیر و نظر شیعه وارد است بر این دو نظر وارد نیست.»(4)

اینکه رشید رضا می گوید، آیه شریفه نظر به شخص خاصى ندارد، بلکه دو گروه اهل حق و اهل باطل را دعوت مى کند که با زن و بچه در یکجا جمع شوند و سپس با تضرع و ابتهال یکدیگر را نفرین کنند؛ باید به او گفت، این اجتماع که خداوند دعوتشان کرده چه جور جمع می‌شوند؟ با جمع شدن تمامى مؤمنین با تمامى مسیحیان؟ که چنین گرد آمدنى جزء محالات عادى است. اگر قرآن چنین تکلیفى کرده باشد، در حقیقت تکلیف به محال کرده و هیچ وقت عملى نمى‌شود و همین عدم امکان عذرى براى مسیحیان خواهد بود که دعوت مباهله رسول خدا (صلى‌الله‌علیه‌وآله) را اجابت نکنند.
یا اینکه منظور اجتماع حاضر مسلمانان و مسیحیان مدینه و اطراف آن از قبیل نجرانیان است، اگر آیه دستور جمع شدن چنین جمعیتى را داده باشد، این تکلیف کمتر از تکلیف قبلى و راحت‌تر است، ولى باز هم قابل اجرا نیست.
و یا منظور همان اجتماع کوچکى است که در مدینه از دو طایفه کوچک یعنى از چهارده نفر نجرانى و چند نفر مسلمان که نزد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) حاضر بودند، اجرای این امر ممکن است ولی اشکال رشید رضا بر آن وارد است که گفت، در آیه شرکت زنان و فرزندان را از دو طرف لازم دانسته و حال آنکه روایات اتفاق دارد بر اینکه نجرانیان زن و بچه همراه خود نداشتند؛ بلکه اشکالى که به این وجه وارد شده از اشکال دو وجه دیگر بیشتر است، ون آن دو وجه صرف فرض بود، ولى این اشکال در خارج واقع شده است؛ بنابراین آیه شریفه نظر به شخص خاص دارد.

اینکه گفته مؤمنین در امر عیسى (علیه‌السلام) یقین داشتند، صرف ادعا است؛ عبارت آیه شریفه (فمن حاجک من بعد ما جاءک ...)، تنها متعرض حال رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) است و مقام مخاطبه هم دلالتى بر اینکه آیه شامل غیر آن جناب نیز مى‌شود ندارد؛ براى اینکه مسیحیان نجران احتجاجی با مؤمنین نداشتند؛ حضورشان در مدینه براى دیدن مؤمنین نبوده و حتى یک کلمه هم با مؤمنین سخنی نگفته‌اند و مؤمنین نیز با ایشان سخنى نگفتند.
و اگر آیه دلالت بر عالم بودن کسى بجز رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) داشته باشد، تنها دلالت بر علم کسانى دارد که توسط حضرت براى مباهله آورده شده بودند؛ بلکه در آیات مختلف قرآن بر علم و یقین نداشتن جمیع مؤمنین دلالت دارد.

اینکه رشید رضا گفته درباره عبارت (ندع ابنائنا و ابناءکم ...) دو احتمال است که اشکالات تفسیر شیعه را ندارد، باید گفت که وجه اول فاسد است و با ظاهر آیه منطبق نیست و در آیه شریفه، تنها یک وجه است و آن اینکه هر یک اهل خود را بخواند و به جان اهل خود نفرین کند و لعنت خدا را براى دروغگویان مسئلت کنند. در آیه عبارت (ندع ابنائنا و ابناءکم و نسائنا و نساءکم و انفسنا و انفسکم) براى هدف دیگری بوده و آن اینکه ایمان هر طرف به عقاید خود را بهتر برساند، چون اگر هر یک از دو طرف عزیزترین و محبوب ترین محبوب خود را حاضر کند و دورى از رحمت خدا را براى خود و عزیزانش مسئلت کند، بیشتر بر صدق اعتقاد و قوت ایمانش دلالت مى‌کند. این غرض وقتى حاصل مى‌شود که معناى آیه چنین باشد که ما فرزندان و زنان و انفس خود را نفرین کنیم و شما هم زنان و فرزندان و انفس خود را؛ همچنین با این روش، مسیحیان بر زن و فرزند مسلمانان مسلط نشده که موافق طبع سلیم هم هست.
از این مباحث روشن می‌شود که رشید رضا لازمه پذیرش شأن نزول این آیه را فهمیده و با اعتقاداتش در تضاد بوده؛ به همین خاطر به هر صورت ممکن، روایت صحیح و معتبر اهل سنت در شأن نزول آیه را نپذیرفته است.

پی‌نوشت:
1. «رد اشکالات رشید رضا به شأن نزول آیه مباهله (قسمت اول)»
2. «درایتی از روایت مباهله برای جهانیان از منابع اسلامی»
«برداشت زیبا و به‌حق دوعالم سنی ازحقیقت مباهله»
3. رشيد رضا، محمد، تفسير القرآن الحكيم (تفسير المنار)، الهيئة المصرية العامة للكتاب، 1990 م، ج3، ص265.
4. همان.