پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب _ مسأله «نبوت»، یکی از عوامل بسیار مهمِ دوام و پویایی ادیان ابراهیمی است. کتاب مقدس اسلام(قرآن کریم) و یهودیت(تنخ) در مسألة نبـوت و مباحث مربوط به آن، هر چند دارای نقاط اشتراك فراوان هستند اما در مسأله جنسیّت انبیا اختلاف دیدگاه دارند.

قرآن کریم هیچ جا از نبوت زنان سخنی نمی ‌گوید و آن را ویژه مردان قرار داده است[1] اما در تنخ، نبوت زنان پذیرفته شده است[2] اساساً یکی از دلایل این تفاوت، خلط میان مقام های چهارگانه در مسأله نبوت و برقراری ارتباط با خداوند است که این آمیختگی در تنخ وجود دارد اما قرآن کریم، هیچ ‌گاه میان این مقام ها خلط نمی ‌کند. مقام های چهارگانه مورد نظر از قرار زیر است:

1. «ولایت»: ولایت در لغت به‌ معناى قرب و نزدیکى است اعم از قرب مادى یا معنوى. رسیدن به مقام ولایت همان «سیر من الخلق الی الحق» است یعنی عبد با ایمان، عبادت و تقوا به سوی خدا در حرکت باشد. کمال انسان در آن است که «ولیّ اللّه» بشود ‏و از نگاه قرآن و تنخ زن و مرد هر دو می ‌توانند به مقام ولیّ ‌اللّه دست یابند.

پشتوانه و سرمایه نبوت، مقام شامخ ولایت الهی است که در این جهت میان مرد و زن امتیازی نیست. زنان بزرگی نظیر آسیه، مریم، حضرت زهرا، ‏زینب کبری و حضرت معصومه(سلام‌الله‌علیهم)، هرکدام با حفظ مرتبه و درجه ‏خاص خود به مقام ولایت دست یافتند، ولی نبی یا رسول نیستند.[3]

2. «نبوت انبائی»: این نوع نبوت به معنای ارتباط با فرشته وحی و دریافت و خبر دادن از معارف و اطلاعات وحیانی همانند اطلاع از حوادث جهان و خلایق و آینده‌ی آن‌ها، برای انسان‌ها است. نبوت انبائی، اختصاص به مردان ندارد و زنان نیز می‌ توانند به این مقام برسند.[4]

 3. «نبوت تشریعی»: «نبوت تشریعی»، یعنی نبی از جانب خدا شریعت خاص برای مردم می‌ آورد و برای آن تبلیغ می ‌کند. افزون بر آن، مهم‌ترین امتیاز آن، اجرای «رسالت» است که این قسم از نبوت، به جهت اجرایی بودن، همراهی، مواجهه و تماس با مردم، رهبری جنگ و صلح، دریافت مسائل مالی و توزیع اموال و تنظیم کار جامعه، خداوند آن را ویژة مردان قرار داده است.[5]

4. «نبوت تبلیغی»: «نبوت تبلیغی» یعنی نبی، دین یا شریعت خاص نمی ‌آورد و تنها مبلّغ و مروّج شریعت انبیا و رسولان پیشین است.

قرآن کریم تنها برای مقام سوم و چهارم، اصطلاح «نبوت» را به ‌کار می ‌گیرد؛ زیرا اگر قرآن برای شأن «انبایی»، اصطلاح نبوت را به ‌کار می ‌برد، بایستی در آیات آن برای زنانی که از طریق اطلاعات وحیانی خبر دادند نظیر ساره[6] مادر حضرت موسی(علیه‌السلام)[7] و مادر حضرت عیسی(علیه‌السلام)[8] اصطلاح نبیّه می آمد. در آن صورت ما قطعاً می ‌توانستیم بگوییم چند نبی زن داریم و حال آن‌که در قرآن چنین امری صورت نگرفته اما در تنخ این آمیختگی مشهود است.

تنخ هم برای کسانی که به مقام ولایت می ‌رسند و از اطلاعات وحیانی خبر می ‌دهند(انبائی) و هم کسانی که مقام رسالت دارند(تشریعی) یا کسانی که صرفاً وظیفه تبلیغ شریعت قبلی را به عهده دارند(تبلیغی) و حتی برای افرادی که جزء این دسته ها به ‌شمار نمی ‌آیند، اصطلاح «نبوت» به‌کار برده است و همین امر نشان از راه یافتن دست بشری و تحریف در تنخ است.

پی نوشت:
[1]. یوسف، 109؛ نحل، 43؛ انبیاء، 7  
[2]. خروج 15: 20؛ نحمیا 6: 14؛ آبراهم کهن، گنجینه ‏ای از تلمود، ترجمه امیر فریدون گرگانی، تهران: یهودا حی، بی‌چا، 1350، ص 141
[3]. ر.ک: عبد الله جوادی آملی، تسنیم، چاپ دوم، قم: اسراء، 1388، ج 12، ص 59؛ مرتضی مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، مجموعه آثار، تهران: صدرا، 1390ش، ج19، ص 133
[4]. جوادی آملی، عبدالله، زن در آئینه جلال و جمال، چاپ 19، قم: اسراء، 1388، ص 167- 168
[5]. یوسف، 109؛ ر.ک: جوادی آملی، همان
[6]. هود، 71- 73
[7]. قصص، 7
[8]. مریم، 17- 22