در پاسخ می‌گوییم طبق نظر شیعیان نیز خواندن نماز در پنج نوبت افضل است، ولی بر خلاف ادعای اهل سنت، این مسأله واجب نیست؛ زیرا هم در قرآن برای اوقات نماز سه وقت آمده است،[1] و هم در بین روایاتی که از اهل بیت رسیده است، جواز جمع خواندن نماز ظهر و عصر، و نیز مغرب و عشاء، به کرات بیان شده است؛ بنابراین فقهای شیعه با استناد به روایات امام باقر، امام صادق و امام کاظم (علیهم‌السلام)، به جواز و مشروعیت جمع بین دو نماز در وسط روز، و دو نماز در ابتدای شب فتوا داده‌اند.
جالب این است که اهل سنت هم که با تأکید بر پنج وقت نماز خواندن، نظر شیعه در جمع خواندن را غیرصحیح می‌خوانند، روایاتی از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نقل می‌کنند که بدون اضطرار، مریضی، باران، و در شهر مدینه، بین نمازهای ظهر و عصر، و مغرب و عشاء جمع می‌کردند و علت این کار را گشایش برای امت خوانده‌اند.

روایات شیعه در جواز جمع خواندن نمازها
امام باقر (علیه‌السلام) می‌‏فرماید: آنگاه که خورشید از وسط آسمان رد شد وقت انجام دادن نماز ظهر و عصر فرا می‌‏رسد و آن‌گاه که خورشید غروب کرد هنگام انجام نماز مغرب و عشاء خواهد بود.[2]
امام صادق (علیه‌السلام) می‏‌فرماید: هنگامی‌که خورشید به حد زوال رسید وقت نماز ظهر و عصر فرا می‌‏رسد؛ جز آن‌که نماز ظهر قبل از نماز عصر انجام می‏‌گیرد. آن‌گاه تو آزادی که آن دو را در هر وقتی خواستی بخوانی تا زمانی که خورشید غروب کند.[3]
از امام کاظم (علیه‌السّلام) نقل شده که می‌فرمود هنگامی‌که خواستی نمازها را با هم بجا آورید، نافله بین آن‌جا نخوانید.[4]
و نیز نقل شده که امام کاظم (علیه‌السّلام) می‌فرمود: جمع میان نمازها در صورتی است که بین آ‌ن‌ها نافله انجام نشود، اما اگر نافله انجام شود، جمع صدق نمی‌کند.[5]

روایات اهل سنت در جواز جمع بین نمازها بدون اضطرار
احمد بن حنبل از ابن عباس نقل می‌کند: «رسول خدا نمازهای ظهر و عصر، مغرب و عشاء را با هم در یک‌جا، بدون داشتن عذرهایی مانند ترس از دشمن و مسافرت به جا آورد.»[6]
مسلم نیز در صحیح خود در باب «جمع نماز در حضر» چهار روایت نقل کرده که سه روایت از آن به «ابن عباس» و یکی به «معاذ بن جبل» منتهی می‌گردد، ذکر کرده است،[7] و مضمون این چهار حدیث با آن‌چه نقل کردیم، یکی است؛ در یکی از این روایات اشاره شده است، وقتی راوی از علت این جمع می‌پرسد، در پاسخ گفته می‌شود: «پیامبر خواست، امت، خود را به زحمت و مشقت نیفکند.»[8]
راویان این جمع بین دو نماز در احادیث اهل سنت، منحصر به «ابن عباس» و «معاذ» نیستند، بلکه از «عبدالله بن مسعود» نقل شده است که پیامبر خدا میان نمازهای ظهر و عصر، و مغرب و عشاء، برای این‌که امت وی به زحمت نیفتد، جمع می‌کرد.[9]

بنابراین طبق روایات شیعه و اهل سنت، کلام امیرالمؤمنین، در نامه 52 نهج البلاغه که به تبیین اوقات فضیلت نمازهای یومیه می‌پردازد، تأکید بر امری مستحب و یکی از سنن پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) دارد و دلالت بر وجوب و الزام و حتمیت ندارد.

پی‌نوشت:

[1]. آیه 78 سوره اسراء.
[2]. «إذا زالت الشمس دخل الوقتان الظهر و العصر و إذا غابت الشمس دخل الوقتان المغرب والعشاء الآخره.» وسائل‏ الشیعة، ج4، ص183.
[3]. «إذا زالت الشمس فقد دخل وقت الظهر و العصر جمیعا إلا ان هذه قبل هذه، ثم أنت فی وقت منهما جمیعا حتی تغیب الشمس.» وسائل الشیعة، ج4، ص.
[4]. «مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْخَطَّابِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَیْفٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَکِیمٍ عَنْ اَبِی الْحَسَنِ (علیه‌السّلام) قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ اِذَا جَمَعْتَ بَیْنَ الصَّلَاتَیْنِ فَلَا تَطَوَّعْ بَیْنَهُمَا.» الکافی، کلینی، ج۳، ص۲۸۷، ح3.
[5]. «عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ حَکِیمٍ قَالَ سَمِعْتُ اَبَا الْحَسَنِ (علیه‌السّلام) یَقُولُ الْجَمْعُ بَیْنَ الصَّلَاتَیْنِ اِذَا لَمْ یَکُنْ بَیْنَهُمَا تَطَوُّعٌ فَاِذَا کَانَ بَیْنَهُمَا تَطَوُّعٌ فَلَا جَمْعَ.» الکافی، کلینی، ج۳، ص۲۸۷، ح4.
[6]. «صلی رسول الله الظهر و العصر جمعیا، و المغرب و العشاء جمعیا من غیر خوف و لا سفر.» مسند احمد بن حنبل، ج1، ص221. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
فتح الباری، ابن حجر، ج2، ص24. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[7]. صحیح مسلم، ج2، ص151. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
صحیح مسلم بشرح النووی، ج5، ص219. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[8]. «اراد ان لایحرج امته.» صحیح مسلم، ج2، ص151. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[9]. شرح موطا زرقانی، ج1، ص413. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.