پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ فلسفه آفرینش شیطان (ابلیس) و نقش آن در هستی، از جمله مسائل مهمی است که جهل نسبت به آن، گروه‌های مختلفی از انسان‌ها را به ورطه‌ی سقوط اعتقادی کشانده است. این عده در تشخیص جایگاه شیطان و کارکرد آن در نظام هستی دچار خلط شده، آن را قطبی مقابل خداوند متعال مفروض دانسته‌اند.
تصور محمد علی طاهری سرکرده فرقه عرفان حلقه این است که شیطان قطب دیگر عالم را ایجاد کرده و قدرتی در کنار قدرت خداوند است که ایفای نقش می‌کند. او با استدلال نیاز به آزمایش و پخته شدن برای انسان، چنین وانمود می‌کند که اگر شیطان نباشد، به واقع انسان نخواهد توانست در مسیر خداوند قرار گیرد و به شکوفایی و سازندگی برسد. مخاطب عام با چنین استدلالی به این باور می‌رسد که وجود شیطان برای انسان برکت است و خداوند بدون وجود شیطان قدرت ایجاد جهان دو قطبی را نداشته، از شیطان خواسته است برای ایجاد چنین جهانی به او کمک کند و در واقع، شیطان به خداوند لطف کرده و این پیشنهاد را پذیرفته تا به خداوند کمک کند.
امام رضا (علیه‌السلام) برخلاف این ادعا، می‌فرماید: «نام ابلیس، حرث یا حارث بوده است و ابلیس نامیده شد؛ زیرا از رحمت خدا مأیوس گردید.».[1] سوال این است که اگر ابلیس مأمور خداوند بود؛ چرا از رحمت خداوند ناامید شد؟ و چرا هیچ‌گونه سند و مدرکی دال بر این مأموریت از طرف خداوند وجود ندارد؟
بنا به متن قرآن، شیطان نیروی ضعیفی است که نمی‌تواند انسان را مجبور به انحراف از مسیر حق کند: «إِنَّ كَيْدَ الشَّيْطَانِ كَانَ ضَعِيفًا[نسا/76] که یقیناً نیرنگ و توطئه شیطان سست و بی پایه است.» شیطان نمی‌تواند جهان دو قطبی ایجاد کند. اگر هوای نفس نبود، شیطان در گمراه کردن انسان چندان موفق نبود. شیطان، صرفا توانایی تزیین تضادها و بدی‌ها را در عالم هستی به عهده گرفته است و این به معنای جاری کنندگی تضاد نیست و طبق قرآن کریم، این خداوند است که خوبی‌ها و بدی‌ها را که روشن‌ترین نمود تضادها هستند، به انسان‌ها الهام فرموده است: «فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا [شمس/8] و به او شر و خیر او را الهام کرد.»[2]

پی‌نوشت:

[1]. سفینة البحار، شیخ عباس قمی، دارالاسوه، ج1، ص 99.
[2]. نقد و بررسی جریان‌های مدعی معنویت، هوشیار، 1397، ذکری، ص 263.