متن مقاله
یکی از تعصبات عرب‌های قبل از اسلام، حس برتری و خود‌بزرگ بینی آنان نسبت به عجم بود؛ از این‌رو آنان خود را برترین انسان‌ها می‌دانستند، ابن تیمیه حرانی نیز به‌واسطه این تعصبات جاهلانه، قائل به برتری عرب بر عجم بود که این امر بیانگر نگرش وی نسبت به غیر اعراب و میزان ارزش آنان نزد ابن تیمیه است.
برای نمونه، وی در مورد این برتری تصریح دارد: «أَنَّ جِنْسَ الْعَرَبِ يَسْتَحِقُّ مِنَ الْمَحَبَّةِ وَالْمُوَالَاةِ مَا لَا يَسْتَحِقُّهُ سَائِرُ أَجْنَاسِ بَنِي آدَمَ.[1] برای عرب‌ها نیز مقام و منزلتی است که غیر عرب‌ها از این جایگاه برخوردار نیستند؛ تا جایی که از بین فرزندان آدم، تنها عرب‌ها از این مقام و منزلت برخوردارند؛ از این‌رو به خاطر این برتری، آنان مستحق محبت و تکریم از سوی غیر هستند.»
ابن تیمیه این نظر را به جمهور علما نسبت می‌دهد و می‌گوید: «وَهَذَا عَلَى مَذْهَبِ الْجُمْهُورِ الَّذِينَ يَرَوْنَ فَضْلَ الْعَرَبِ عَلَى غَيْرِهِمْ.[2] این قول من (برتری عرب بر عجم)، نظر جمهور علما است که قائل به برتری عرب بر عجم هستند.»
ابن تيميه در جای دیگر، در مورد کسانی‌که بعضی از اقوام را بر عرب‌ها برتر دانسته تصریح می‌کند: «ومن الناس من قد يفضل بعض أنواع العجم على العرب.والغالب أن مثل هذا الكلام لا يصدر إلا عن نوع نفاق.[3] و از مردم گروهی هستند که بعضی از انواع عجم را بر عرب برتری می‌دهند، و غالباً مثل این کلام صادر نمی‌شود، مگر از روی نفاق.»
این در حالی است که با مراجعه به قرآن، می‌بینیم معیار برتری و شرافت، چیزی غیر از عرب و عجم بودن معرفی شده است، خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ.[حجرات/13] همانا محبوب‌ترین شما نزد خداوند با تقواترین شما است؛ خداوند دانا و آگاه است.» هم‌چنین این گفته ابن تیمیه، با سیره پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‎آله) نیز منافات دارد؛ زیرا در بین صحابه‌ی ایشان، افرادی هم‌چون سلمان فارسی و بلال حبشی بود که عجم بوده، اما از جایگاه بسیار بالایی برخوردار بودند؛ تا جایی که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‎آله) سلمان را جزئی از اهل بیت (علیهم‌السلام) دانست، افزون بر این‌که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‎آله) همه فرزندان آدم را مساوی دانسته و می‌فرمایند: «النَّاسُ كُلُّهُمْ بَنُو آدَمَ وَآدَمُ خُلِقَ مِنْ تُرَابٍ.[4] مردم، همه فرزندان آدم هستند و آدم نیز از خاک آفریده شد.»
با توجه به آن‌چه بیان گردید، کلام ابن تیمیه، حرفی بی‌مورد و منافی با کتاب و سیره نبوی بوده، و معیار غلطی است که برگرفته از جهل و تعصب وی است.

پی‌نوشت:

[1]. ابن تيميه، احمد بن عبد الحليم (م 728)، منهاج السنة النبوية في نقض كلام الشيعة القدرية، ج4، ص599، تحقيق: محمد رشاد سالم، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامية، چاپ اوّل، 1406 هـ. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[2]. ابن تيميه، منهاج السنة النبوية في نقض كلام الشيعة القدرية، ج4، ص599. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[3]. ابن تيميه حراني، أحمد، اقتضاء الصراط المستقيم لمخالفة أصحاب الجحيم، ص420، تحقيق: ناصر عبد الكريم العقل، دار عالم الكتب، بيروت، چاپ هفتم، 1419ق.
[4]. ترمذی، سنن ترمذی، ج6، ص 228، ح3955. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.

نویسنده: علی اکبر لطفی