متن مقاله
زمان برگزاری حج در ماه ذی حجه است، که این ماه یکی از ماه‌های حج به شمار می‌رود، ماه‌های حج ماه شوال، ذی قعده و ذی حجه می‌باشد، که قسمتی از اعمال حج می‌تواند در یکی از این ماه‌ها صورت پذیرد، ولی عمده اعمال حج در نیمه اول ذی حجه، و یا از روز عرفه تا پایان روز دوازدهم ذی حجه قرار دارد.
دهه اول ذی حجه که آغاز حج تمتع در آن است، چند ویژگی دارد:
دهه اول ذی حجه و ایام حج در دل ماه‌های حرام قرار گرفته است، زیرا چهار ماه حرام در سال وجود دارد، و غیر از ماه رجب که از باقی ماه‌های حرام، جداست، سه ماه دیگر متوالی می‌باشند، و ماه ذی قعده، ذی حجه و محرم، از ماه‌های حرام بوده و دهه اول ذی حجه، چهارمین دهه از ماه‌های حرام است. حاجی با حضور در حرم امن الهی،[1] و در بستر زمان حرام و دارای حرمت ویژه قرار می‌گیرد. در ماه‌های حرام جنگ کردن و آغاز به آن حرام می‌باشد؛ (گرچه از روی ناچاری، دفاع کردن جایز است.) از محرمات احرام بر فرد مُحرِم، حمل سلاح و جدال است، در سرزمین امن الهی، همه چیز حتی طبیعت و محیط زیست، باید از آسیب و گزند رساندن، محفوظ بماند. این اوج امنیت و تأمین فکری و ایجاد فرصت و فراغت روحی، برای پرداختن به عبادت و تحقق اهداف عالی حج است تا حاجیان، از مسائل ابتدایی و نیازهای اولیه، فارغ شده و به موضوعات و نیازهای متعالی بپردازند.
زمان حج به صورتی است که در این سه ماه حرام قرار دارد و این توالی، شرایط را برای حضور حج گزاران از سرزمین‌های مختلف فراهم می‌آورد؛ چرا که این چند ماه آتش بس، فرصتی است تا مسلمانان به بازسازی معنوی و تقویت بنیه‌های فکری و اجتماعی خود پرداخته و حج بهترین فرصت برای محقق شدن این بازسازی معنوی و کسب آمادگی بیشتر است.
تأکید قرآن بر اهمیت ماه‌های حرام، گویای این مطلب است: «يَسْأَلُونَكَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَامِ قِتَالٍ فِيهِ قُلْ قِتَالٌ فِيهِ كَبِيرٌ وَصَدٌّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَكُفْرٌ بِهِ وَالْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَإِخْرَاجُ أَهْلِهِ مِنْهُ أَكْبَرُ عِنْدَ اللَّهِ وَالْفِتْنَةُ أَكْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ.[بقره/217] تو را از جنگ كردن در ماه حرام مى‌پرسند. بگو: جنگ كردن در آن ماه، گناهى بزرگ است. اما بازداشتن مردم از راه حق و كافر شدن به او، و مانع شدن از مسجد الحرام و بيرون راندن مردمش از آن‌جا در نزد خداوند گناهى بزرگتر است، و فتنه از قتل بزرگتر می‌باشد.»
و همچنین فرموده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا لَا تُحِلُّوا شَعَائِرَ اللَّهِ وَلَا الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلَا الْهَدْيَ وَلَا الْقَلَائِدَ وَلَا آَمِّينَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنْ رَبِّهِمْ وَرِضْوَانًا.[مائده/2] اى كسانى‌كه ايمان آورده‌ايد، شعائر خدا و ماه حرام و قربانى را چه بدون قلاده و چه باقلاده حرمت مشكنيد، و آزار آنان را كه به طلب روزى و خشنودى پروردگارشان آهنگ بيت الحرام كرده‌اند، روا مداريد.»
در این دو آیه ارتباط تنگاتنگ بین ماه‌های حرام و سفارش به امنیت داشتن زوار و حجاج بیت الله الحرام، نشان داده شده است.
در آیه دیگر خداوند متعال، همان‌گونه که کعبه را موجب برپایی مردم اعلام نموده؛ ماه‌های حرام و قربانی را هم موجب برپایی و استواری مردم دانسته است: «جَعَلَ اللَّهُ الْكَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ قِيَامًا لِلنَّاسِ وَالشَّهْرَ الْحَرَامَ وَالْهَدْيَ وَالْقَلَائِدَ.[مائده/97] خدا كعبه، بيت الحرام، را با ماه حرام و قربانى بى قلاده و قربانى باقلاده، قوام كار مردم گردانيد.» که در این آیه هم نقش مکان حج و هم زمان حج مطرح گردیده است.
ویژگی دیگر دهه اول ذی حجه، واقع شدن دو عید در آن است، عید عرفه و عید قربان. (هرچند از عرفه با عنوان عید یاد نمی‌شود.)
به گفته مفسران از وجوه محتمل در مصداق آیات ابتدایی سوره فجر، این دهه می‌باشد. «وَلَيَالٍ عَشْرٍ* وَالشَّفْعِ وَالْوَتْرِ.[فجر/2و3] و سوگند به شب‌هاى ده‌گانه،* و سوگند به جفت و طاق.» بنا به گفته مفسران، مصداق «و لیال عشر»، دهه اول ذی حجه، و مراد از «شفع» روز عید قربان و مراد از «وتر» روز عرفه می‌باشد، و این احتمال صحیح شمرده شده است.[2] و هم‌چنین در تقویم اسلامی رایج، ماه ذی حجه آخرین ماه سال است، و قرار گرفتن حج در پایان سال قمری، نکته‌ای دیگر است، که می‌توان از این فرصت نمایندگان جوامع اسلامی که در مکه گرد آمده، استفاده کرده و با بررسی وضعیت سال گذشته مسلمانان، برای سال بعد برنامه‌ریزی کنند.

پی‌نوشت:

[1]. «امنیت، از خصوصیات مکه» و «دعای حضرت ابراهیم برای سرزمین مکه»
[2]. تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر، بیروت: دار المعرفة للطباعة والنشر والتوزيع، 1412ق، ج4، ص539.