متن مقاله
«عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی أَوْفَى، قَالَ: لَمَّا قَدِمَ مُعَاذٌ مِنَ الشَّامِ سَجَدَ لِلنَّبِی صَلَّى اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ، قَالَ: «مَا هَذَا یا مُعَاذُ؟» قَالَ: أَتَیتُ الشَّامَ فَوَافَقْتُهُمْ یسْجُدُونَ لِأَسَاقِفَتِهِمْ وَبَطَارِقَتِهِمْ، فَوَدِدْتُ فِی نَفْسِی أَنْ نَفْعَلَ ذَلِكَ بِكَ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ: «فَلَا تَفْعَلُوا، فَإِنِّی لَوْ كُنْتُ آمِرًا أَحَدًا أَنْ یسْجُدَ لِغَیرِ اللَّهِ، لَأَمَرْتُ الْمَرْأَةَ أَنْ تَسْجُدَ لِزَوْجِهَا...[1] از عبدالله بن ابی‌اوفی نقل شده زمانی که معاذ از شام وارد مدینه شد، به رسول الله سجده کرد. رسول الله فرمود: این چه کاری است، ای معاذ؟ معاذ گفت: وقتی وارد شام شدم، پس دیدم که ایشان (مردم) به علما و بزرگانشان سجده می‌کنند، پس من هم دوست داشتم که این سجده را برای شما انجام دهم. در این هنگام پیامبر اکرم فرمودند: این کار را انجام ندهید. پس اگر من دستور می‎دادم که کسی به غیر خدا سجده کند، به یقین دستور می‎دادم، که زن به شوهرش سجده کند.»

در این روایت صحیح به وضوح مشاهده می‎شود، با این‌که معاذ بن جبل فعل شرک‌آمیزی انجام داد، (در نظر سلفی‌ها سجده نهایت خضوع است و از جمله عبادات دانسته می‎شود و هر کس این عمل را برای غیر خدا انجام دهد، دچار شرک اکبر شده و کافر است) ولی با این حال، معاذ بن جبل مورد تکفیر رسول اکرم واقع نشد، زیرا وی نسبت به این مسأله جاهل بود. این رفتار رسول خدا نشان‌گر مساله مهمی است و آن این‌که جاهل به اصول توحیدی معذور است. شوکانی در این‌باره می‎گوید: این حدیث نشانه‎ی این است که اگر کسی از روی جهل به غیر خدا سجده کند، تکفیر نمی‎شود.[2]

نکته‎ای که باید به آن توجه داشت این است که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نسبت به امر توحید و یگانه‌پرستی اهتمام ویژه‌ای داشت و این امر را در رأس امور تبلیغی خود قرار داده بود، از این‌رو در مورد آن هیچ‌گونه کوتاهی نکرده و نرمشی به خرج نمی‎داد و هميشه به این کلام الهی توجه می‌کرد که خداوند فرمود: «وَلَقَدْ أُوحِی إِلَیكَ وَإِلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِكَ لَئِنْ أَشْرَكْتَ لَیحْبَطَنَّ عَمَلُكَ وَلَتَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِینَ.[زمر/65] به تو و همه پیامبران پیشین وحی شده که اگر مشرک شوی، تمام اعمالت تباه می‌شود و از زیان‌کاران خواهی بود!» خداوند متعال خطاب به رسول الله و انبیاء گذشته می‌فرماید: اگر شرک بورزی تمامی اعمالت را باطل می‌شود و از زیانکاران می‎شوی. با توجه به این مطلب، رسول خدا نیز همین سیره را در مورد مسلمین داشت و در مشرک شدن اصحاب خود شدت به خرج می‎داد، اما با این وجود دیده می‌شود که رسول خدا در برخورد با اصحابش به گونه‌ای عمل نکرد که به راحتی نسبت شرک به آنان داده و آنان را تکفیر کند.

پی‌نوشت:

[1]. ابن ماجه، سنن ابن ماجه، ج1، ص595، ح1853، کتاب نکاح؛ طبرانی، المعجم الكبیر، ج8، ص31، ح7294 .
[2]. شوکانی، نیل الأوطار، ج6، ص249.