حسن و قبح در افعال باید تابع شرع باشد یا عقل؟ ابن‌تیمیه در پاسخ به این سوال دیدگاهی عجیب را مطرح می‌کند. وی از یک سو حسن و قبح را عقلی دانسته است و از سوی دیگر آن را عرضی می‌داند.
در توضیح باید گفت که ابن‌تیمیه قائل است که عقل توان درک خوب بودن (حُسن) و یا بد بودن (قُبح) افعال را دارد، اما این حَسَن و قبیح بودن در خود اشیاء نیست. او برای تبیین بهتر بحث به مثالی متوسل می‌شود و بیان می‌کند که خوردن مردار (جسد حیوان مرده) گاهی قبیح است، (در جایی که انسان می‌تواند با غیر از آن خود را سیر کند) و گاهی نیز حسن می‌شود (در مواردی که اضطرار بر انسان حاکم است).[1] با توجه به این مثال معلوم می‌شود که حسن و قبح در اشیاء ذاتی نیست.
این کلام از سوی ابن تیمیه عجیب است و باید آن را از عدم تفکر دقیق دانست. چرا که اگر در داخل افعال، حسن و قبح نباشد، عقل توان دستیابی به چه چیز را خواهد داشت؟ در این صورت باید در افعال، حسن و قبح باشد. به بیان دقیق‌تر باید بیان داشت که حسن و قبح در افعال به دو گونه است:
- حسن و قبح برخی از افعال همیشگی است؛ مثل قبح ظلم
- حسن و قبح برخی از افعال نیز بنا به مصلحت والاتر تغییر می‌کند، مثل دروغ گفتن که قبیح است، اما برای نجات جان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) قبیح نیست.[2]
این عدم تفکیک از سوی ابن‌تیمیه سبب اشتباه وی شده است. چرا که بحث حسن و قبح ذاتی عقلی در قسم اول است.

پی‌نوشت:

[1]. ابن‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، منهاج السنه، تحقیق: محمد رشاد سالم، جامعه الامام محمد بن سعود، چاپ اول، 1406 ق؛ ج 3، ص 29، همو، الرد علی المنطقیین، بیروت، نشر دار المعرفه، ص 422.
[2]. قاضی عبدالجبار، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، قاهره، دار المصریه، 1965 م؛  ج 16، ص 87..