شیخ صدوق در کتاب کمال الدین نقل کرده است: «غياث بن اسيد گفت حضرت مهدى (عجل الله تعالى فرجه الشريف) روز جمعه متولد شد، نام مادرش ريحانه بود، به او نرجس گفته مى‌شد و بعضى گفته‏اند مادرش صقیل است و گفته‏اند كه سوسن است؛ مگر اين‌كه برخى گفته‌اند به خاطر فرزندى كه باردار بوده، صقيل (نورانى،‌ روشن و براق) نام‌گذارى شده است.»[1]
علامه مجلسى در شرح جمله «قِيلَ لِسَبَبِ الْحَمْلِ صَقِيلُ» که در انتهای روایت بالاست، گفته است: «منظور از جمله: «لِسَبَبِ الْحَمْلِ صَقِيلُ؛ چون به آن حضرت باردار بود او را صقیل ناميدند» روشنى و نورى بوده كه از آن بانو به دليل حمل نور امامت ساطع مى‌شده است؛ همان‌طور وقتى مى‌گويند «فلانى شمشير را صيقل داد» به علت‏ درخشش آن است، بعيد نيست كه منظور از جمله، وصف جمال آن بانو باشد.»[2]
مناوى هم از علماى اهل سنت، تصريح مى‌كند كه اسم او نرجس بوده و از فرزندان حواريين حضرت عيسى است.[3]

اما در مورد نام حکیمه برای مادر امام زمان، باید گفت: حكيمه خاتون، عمه امام حسن عسكرى (عليه‌السلام) در زمان ولادت امام عصر، دايه آن حضرت بوده است؛ اما برخى در بين نام‌هاى مادر ايشان «حكيمه» را نيز اضافه كرده‌اند.
محمد بن طلحه شافعى، يكى از علماى اهل سنت در كتاب مطالب السؤول ادعا مى‌كند كه برخى گفته‌اند يكى از نام‌هاى مادر امام زمان (عجل الله تعالى فرجه الشريف) حكيمه بوده است،[4] و برخى از نویسندگان و علما، از جمله اربلى در كشف الغمه[5] سيد هاشم بحرانى در غاية المرام،[6] سيد محسن امين در أعيان الشيعه[7] و... همين مطلب را از محمد بن طلحه شافعى نقل كرده‌اند.
همان‌طور كه ملاحظه شد، مصدر اصلى اين نقل قول، كتاب مطالب السؤول محمد بن طلحه شافعى است و او هم براى اين قول نه قائلى ذكر كرده و نه دليلى آورده است؛ بنابراين ارزش استناد ندارد، که به احتمال فراوان او نام عمه امام حسن عسكرى (عليه‌السلام) را كه در زمان تولد امام زمان (عجل الله تعالى فرجه الشريف) دايه آن حضرت بوده، در روايات ولادت ديده و بين نام مادر و دايه آن حضرت خلط كرده است.
بنابراین نام‌هایی که برای مادر امام زمان (عجل الله تعالى فرجه الشريف) نقل شده، نرجس، ریحانه، صقیل و سوسن است.

پی‌نوشت:

[1]. «عن غياث بن أسيد قال : ولد الخلف المهدي عليه‌السلام يوم الجمعة، وأمّه ريحانة، ويقال لها: نرجس، ويقال: صقيل ويقال: سوسن إلّا أنَّه قيل: لسبب الحمل صقيل.» كمال الدين و تمام النعمة، شیخ صدوق، ص432.
[2]. «بيان : قوله: (إلا أنه قيل لسبب الحمل)، أي إنما سمي صقيلا لما اعتراه من النور والجلاء بسبب الحمل المنور يقال : صقل السيف وغيره أي جلاه فهو صقيل ولا يبعد أن يكون تصحيف الجمال.» بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج51، ص15.
[3]. «وأما أمه فاسمها نرجس من أولاد الحواريين.» فيض القدير، مناوی، ج6، ص277.
[4].«وأمه: أم ولد تسمى صقيل، وقيل: حكيمة، وقيل: غير ذلك.» مطالب السؤول، ابن طلحه شافعی، ص481.
[5]. «قال الشيخ كمال الدين بن طلحة رحمه الله الباب الثاني عشر في أبي القاسم محمد الحجة بن الحسن الخالص... أمه أم ولد تسمى صيقل وقيل حكيمة وقيل غير ذلك.» كشف الغمه، اربلی، ج3، ص233.
[6]. «في ذكر ما استدل به الشيخ الفاضل القاضي العلامة كمال الدين أبو عبد الله محمد بن طلحة بن محمد بن الحسن النصيبي الشافعي في كتاب مطالب السؤول ... وأمه أم ولد تسمى صقيل وقيل حکیمة.» غاية المرام، بحرانی، ج7، ص135.
[7]. «اما كتابه مطالب السؤول فهو كتاب مشهور معروف وكونه من تاليفه مشهور معلوم أيضا حتى أن ابن تيمية اعترف بأنه له في كتابه منهاج السنة على ما حكي عنه مع انكاره جملة من الأحاديث المستفيضة.
قال في الكتاب المذكور ... وامه أم ولد تسمى صقيل وقيل حكيمة.» أعيان الشيعة، سيد محسن أمين، ج2، ص64.

مهدی منصورسمائی