پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_امامان معصوم نسبت به غُلات و غالیان در زمان خود حساسیّت فوق العاده‌ای داشتند و نسبت به این مسئله موضع بسیار سختی از خودشان نشان می‌دادند، تا آن‌جایی که خطر غُلات را برای اسلام از خطر یهودیان و نصاری و مجوسیان و مشرکان بیشتر می‌دانستند و در نهایت با تلاش‌های پی‌گیر و خستگی‌ناپذیر خود توانستند، این فرقه‌ها را از صفحه روزگار محو و نابود کنند، غُلاتی که با عقاید و افکار عجیب و غریب خود، چه به‌صورت مستقیم و چه غیرمستقیم تیشه به ریشه اسلام می‌زدند و این میسّر نبود، مگر به‌خاطر هوا و هوس زود گذری که این‌گونه افراد مکار و حیله‌گر از خود بروز می‌دادند، که البته با مخالفت از سوی دیگران و خصوصاً امامان معصوم از اهل بیت پیامبر صورت می‌پذیرفت. از طرف دیگر بسیاری از علمای شیعه نحوه‌ی برخورد امامان معصوم در برابر غلات را در کتب خود آورده‌اند، که از آن جمله می‌توان به کتب رجالی و روایی و تاریخی اذعان نمود، مانند رجال نجاشی، معجم رجال حدیث، و هم‌چنین کتاب بحارالانوار جلد 25 باب نفی الغلو فی النبّی و الائمه... و همین‌‌طور در کتاب آراء ائمه الشیعه فی الغلاة و کتاب هویة التشیع، احادیث مربوط به غُلات و اکثر قریب به اتفاق برخوردهای ائمه معصومین (علیهم السلام) و یا به گوشه‌ای از این مواضع آن‌ها نسبت به این قضیه پرداخته‌اند.
امام صادق (علیه السلام) درباره بیان لزوم برخورد با عقاید انحرافی غُلات، خطاب به یکی از اصحاب خود به نام مصادف می‌فرماید: ای مصادف! اگر عیسی (علیه السلام) نسبت به غلوّی که نصاری درباره او کرده بودند، ساکت نشسته بود، خداوند حق داشت که گوشش را کر و چشمش را کور کند. همین‌طور اگر من نسبت به آن‌چه ابوالخطاب می‌گفت ساکت می‌نشستم، خداوند حق داشت که با من نیز آن‌چنان رفتار کند.[1] امام رضا (علیه السلام) ضمن ردّ این‌که مردم بندگان ائمه باشند، می‌فرماید: مراد ما این است که مردم، بندگان ما در لزوم اطاعت از ما هستند - نه این‌که آنان را خلق کرده باشیم و ما خالق و مالک آنان باشیم- و دوست‌داران و ولایت پذیران ما، در امور دینی می‌باشند، پس این سخن را حاضران به غائبان برسانند.[2]
یکی از یاران امام صادق (علیه السلام) به نام یحیی بن عبدالله بن حسین نزد آن حضرت آمد و عرض کرد: یابن رسول الله! بعضی خیال می‌کنند، که تو غیب می‌دانی. امام ناراحت شدند و فرمودند: سبحان الله، دست خود را بر سر من بگذار تا احساس کنی که از شنیدن این حرف موی بر بدنم راست شده، بعد فرمود: به خدا سوگند! این‌هایی که ما می‌گوییم جز روایت از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) چیز دیگری نیست.[3] امام صادق (علیه السلام) در حدیثی می‌فرماید: خدا لعنت کند کسی را که بگوید ما پیامبر هستیم و لعنت بر کسی باد که در این مطلب شک کند.[4]
امام حسن عسکری (علیه السلام) درباره دو تن از غلات به نام‌های – محمد بن نصیر فهری و حسن بن محمد بن بابای قمی - می‌فرماید: «...مستاکلین بنا الناس فتانین موذیین.[5]... این دو حیله‌گر موذی، به‌وسیله ما، مال مردم را می‌خورند.»
امام جواد (علیه السلام) درباره جعفر بن واقد و هاشم بن ابی‌هاشم که از غلات پیرو ابوالخطاب بودند، می‌فرماید: این‌ها به نام ما، مال مردم را می‌خورند و آنان را به‌سوی آن‌چه ابوالخطاب ادعا می‌کرد، می‌خوانند.[6]
پس در توضیح این دو حدیث باید گفت که مراد این دو امام بزرگوار (علیهما السلام) نسبت به افرادی است، که خود را از طرف ایشان به دروغ و حیله، مأذون در تصرف اموال مردم می‌دانستند که با موضع‌گیری این دو امام همام روبرو شدند. اما حدیث معروف پیامبر اکرم به نقل از امام صادق (علیه السلام) که فرمود: «قال رسول الله، انّ العلماء ورثه الانبیاء، انّ الانبیاء لم یورثوا دیناراً و لادرهماً، ولکن ورثوا العلم، فمن اخذ منه، اخذ بحظّ وافر.[7] علماء وارثان انبیاء هستند، انبیاء دینار و درهم به ارث نمی‌گذارند، انبیاء علوم الهی را به ارث گذاشتند، این علوم به‌صورت احادیث به علما به ارث گذاشته شده است.» یعنی این‌که انبیاء دارای مقام خلافت و حاکمیت و ولایت بر مردم هستند و علماء نیز بعد از آن‌ها این مقام و ولایت را از آن‌ها به ارث می‌برند، چرا که فقها و علمای دین نسبت به احکام الهی، بر مردم همان اختیاراتی را دارند که پیامبران و امامان معصوم (علیهم السلام) و جانشینان آنان نسبت به مردم دارا هستند.
امام صادق (علیه السلام) در حدیثی ضمن هشدار به پیروان خود، مبنی بر دوری از غلات می‌فرماید: «یصغرون عظمه الله و یدعون الربوبیه لعبادالله.[8] این‌ها عظمت خداوند را کوچک نموده و ادعای ربوبیت برای غیر خدا می‌کنند.»
امام رضا (علیه السلام) در حدیثی خطاب به حسین بن خالد می‌فرماید: کسی‌که قائل به جبر و تشبیه باشد، کافر و مشرک است و ما از او در دنیا و آخرت بیزار هستیم... .[9]
امام سجاد (علیه السلام) نیز در حدیثی خطاب به ابوخالد کابلی می‌فرماید: گروهی از شیعیان ما، ما را به اندازه‌ای دوست خواهند داشت، که آن‌چه یهود درباره عزیر و نصاری درباره مسیح گفتند، درباره ما خواهند گفت، نه آنان از ما هستند و نه ما از آن‌ها هستیم.[10]
امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: از غلات نسبت به جوانان خود برحذر باشید، که مبادا آنان را فاسد سازند.[11]
امام حسن عسکری (علیه السلام) در مورد فارس بن حاتم قزوینی که یکی از خطرناک‌ترین غلات در زمان حیات حضرت بود، فرمود: هر کس مرا از دست او راحت کند و او را بکشد، من بهشت را برای او ضمانت می‌کنم و سرانجام این شخص، به‌دست یکی از اصحاب حضرت به نام جنید به قتل رسید.[12]
لذا ائمه معصومین با ردّ عقاید غلات و بیان علل غلوّ ایشان و توطئه‌های غلات و اعلام انزجار از غلات و لعن آن‌ها و صدور فرمان حصر همه‌جانبه غلات و بعضاً صدور فرمان کشتن غلات، شدیداً با آن‌ها مبارزه می‌کردند و خود را از آنان مبرّا می‌دانستند.

پی‌نوشت:

[1]. اختیار معرفه الرجال، شیخ طوسی، موسسه آل البیت، قم، ایران، مصحح میرداماد، ص192-193.
بحار الانوار، علامه مجلسی، داراحیاء التراث العربی، بیروت، لبنان، مصحح میانجی، ج25 ص293 حدیث50.
[2]. همان، ج25 ص298 حدیث21.
[3]. اختیار معرفه الرجال، شیخ طوسی، موسسه آل البیت، قم، ایران، مصحح میرداماد، ص193.
[4]. بحار الانوار، علامه مجلسی، داراحیاء التراث العربی، بیروت، لبنان، مصحح میانجی، ج25 ص296 حدیث 57.
[5]. همان، ج25 ص318 حدیث 318.
[6]. اختیار معرفه رجال، شیخ طوسی، موسسه آل البیت، قم، ایران، مصحح میرداماد، ص328.
[7]. کافی، کلینی، دارالحدیث، بیروت، لبنان، ج1 ص77.
[8]. بحارالانوار، علامه مجلسی، داراحیاء التراث العربی، بیروت، لبنان، مصحح میانجی، ج25 ص266 حدیث 8.
[9]. اختیار معرفه الرجال، شیخ طوسی، موسسه آل البیت، قم، ایران، مصحح میرداماد، ص147.
[10]. همان، ص147.
[11]. بحار الانوار، علامه مجلسی، داراحیاء التراث العربی، بیروت، لبنان، مصحح میانجی، ج25 ص265 حدیث 6.
[12]. اختیار معرفه الرجال، شیخ طوسی، موسسه آل البیت، قم، ایران، مصحح میرداماد، ص325.