پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ طهارت از شروط اصلی در صحت عبادت است. «لا صلوة الا بطهور.[1] نماز بدون طهارت، نماز نیست.» همه مسلمانان یکی از شرایط اصلی طهارت را وضو می‌دانند، اما در کیفیت وضو بین مسلمین اختلاف است، اهل سنت معتقدند که باید پاها در هنگام وضو شسته شود، اما شیعیان معتقدند که پاها باید مسح گردد.[2] جای بسی شگفتی است که چگونه مسلمانان در چگونگی وضویی که پیوسته در میانشان رایج بوده و بارها وضوی پیامبر (صلی الله علیه و آله) را مشاهده کرده‌اند، دچار تردید و اختلاف شوند. چگونه این عمل مشهور دست‌خوش ابهام و تفرقه شده است؟
مردم، پیامبر (صلی الله علیه و آله) را الگوی خود دانسته و به آثار وجودی ایشان تبرک می‌جستند، تا جایی که هرگاه حضرت وضو می‌گرفت، آب وضوی ایشان، به زمین نمی‌ریخت، با این اوصاف چگونه ممکن است، عملی که در مواقع مختلف، در سفر و حضر، در جنگ و صلح، توسط پیامبر (صلی الله علیه و آله) انجام شده بود، مورد اختلاف مسلمانان، واقع شود؟
در عصر نبوی و زمان ابوبکر و عمر، همه مسلمانان، به یک روش وضو می‌ساختند و شک و ابهامی در این زمینه وجود نداشت، تا این‌که عثمان به خلافت رسید. وی به‌خاطر بی‌کفایتی در کشورداری، بذل و بخشش بیت المال به اقوام و خویشانش، سپردن مسئولیت‌ها به افراد ناصالح، خشم مردم را بر علیه خودش تحریک کرد و باعث شد که در شش سال آخر خلافتش، از سوی صحابه مورد انتقاد قرار گیرد. عثمان که خود را با شیخین مقایسه می‌کرد، از انتقاد اصحاب و مردم ناراحت شد، و برای این‌که اعتبار از دست داده‌اش را در امت اسلامی، به‌دست آورد، با مطرح کردن شیوه جدید وضو، می‌خواست همانند شیخین که چنین حقی را برای خود قائل بودند، کسب آبرو کند. او برای تحقق این امر، وضوی جدیدی گرفت، که در آن پاها نیز شسته می‌شد. در منابع اهل سنت بیش از 20 روایت در رابطه با وضوی پیامبر از عثمان نقل شده است، که وی در هنگام وضو پاها را نیز شست[3] و این‌گونه وضوی پیامبر (صلی الله علیه و آله) را که نماد وحدت بود، به نماد تفرقه مبدل کرد.
بخاری و مسلم از ابن شهاب در این رابطه نقل کرده‌اند: «عثمان بن عفان وضو گرفت و دست‌هایش را سه مرتبه شست، سپس مزمزه و استنشاق کرد، پس از آن صورتش را سه مرتبه شست، سپس دست راست و چپ را تا مرفق شست، بعد از آن، سر را مسح کرد و سپس پاها را تا مرفق شستشو داد و در نهایت گفت: «رایت رسول الله توضا نحو وضوئی هذا.[4] رسول خدا را دیدم، که این‌چنین وضو می‌گرفت.»
این در حالی بود که تا قبل از آن، اصحاب بزرگ پیامبر (صلی الله علیه و آله) مثل ابن عباس، قائل به مسح پاها در وضو بودند، چنان‌چه در حدیث مشهوری بیان کرد، که «الوضوء غسلتان و مسحتان.[5] وضو دارای دو شستن (صورت و دستان) و دو مسح ( سر و پا) است.»

پی‌نوشت:

[1]. مجلسی محمد باقر، بحارالانوار، دارالاحیاء التراث العربی، 1403ق، ج10، ص298.
[2]. پیامبر اکرم در وضو پاهای خویش را مسح می کردند یا می شستند؟.
[3]. ضمیری محمد رضا، پاسخ به شبهات فقهی، موسسه مذاهب اسلامی، 1384ش، ص56-60.
[4]. بخاری، صحیح بخاری، دارالقلم، بیروت، 1407ق، ج1، ص52.
مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح مسلم، داراحیاء التراث العربی، بیروت، بی تا، ج1، ص204.
[5]. تفسیر ابن کثیر، دارالکتب العلمیه، بیروت، 1419ق، ج3، ص47.