پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ آدمی همواره به دنبال رسیدن به کمال است و این امر ریشه در امور فطری او دارد. نگرش های متفاوتی به تبع نوع برداشت از کمال و راه‌های رسیدن به آن در میان انسان ها وجود دارد. گروهی کمال را در امور مادی دانسته و گروهی نیز با الهام از جهان بینی توحیدی مقصد و مقصود در کمال را قرب الهی می دانند.

در آموزه های فرقه اهل حق، اگر چه تفسیر پیروان این فرقه از کمال، رسیدن به مقام حقیقت  است؛ و مقصد این حرکت، جاودانگی و وصول به مبدأ اولیه که سرچشمۀ آفرینش و فنای فی الله است.[1] اما چگونگی رسیدن به این مقام، گونه ای متفاوت از الگوهای عملی و اعتقادی ادیان توحیدی می باشد. در باور این فرقه، استکمال نفس بر اساس عقیده دونادون و بازآئی و بازگشت مجدد روح در این دنیا در بدن جدید تبیین شده و تنها از این رهگذر می توان به کمال انسانی که همان رسیدن به مقام فنا می باشد، نائل شد.

بزرگان این فرقه ضمن مبرا دانستن خود از اعتقاد به تناسخ هدویی، سیر تکامل را به دونادون پیوند زده و دونادون را لازمه تکامل دانسته اند. نورعلی الهی از بزرگان فرقه اهل حق در کتاب برهان الحق در این باره می گوید: «باید دانست موضوع تناسخ از سیر تکامل جداست و عموماً عرفا و حکما و علما و اهل حق، تناسخ را با آن کیفیتی که تناسخیون معتقد هستند، باطل می دانند؛ پس ما معتقد به سیر تکامل هستیم نه تناسخ. چنانکه در کلام بزرگان اهل حق صریحاً توضیح داده شده است از اینکه هر بشری باید در مراحل سیر تكامل هزار عالم طی نماید تا در مرحله هزار و یکمین که آخرین مرحله است، به کمال ابدی برسد؛ ولی تناسخیون معتقد به مبدأ و معاد و سیر تکامل نیستند و انتقال هر روحی را به اجسام مختلفه ابدی و بدون نتیجه نهایی و هدف معین می‌دانند. بنا به مراتب، برای هر موجودی، انتقالات و تحولات سیر تکاملی تا آخرین مرحله، کمال به وسیله انتقالات جسمی و تحولات روحی، از جسمی به جسمی، یکی بعد از دیگری، امکان پذیر است.»[2]
سید قاسم افضلی از رهبران و نویسندگان این فرقه نیز در این‌باره می نویسد: «اهل حق های واقعی به تناسخ ابدا معتقد نیستند و به دون به دونی مظهریت و تجلی ذات و سیر تکامل و کمال اعتقاد دارند.»[3]

قرآن مجید کتاب زندگى و نسخه‏ تکامل و سعادت آدمى است؛ بنابراین به جا و ضرورى است سؤال‏‌هاى اساسى زندگى از جمله معنای کمال و راه‌های رسیدن به آن را از دیدگاه قرآن بررسى و جواب داده شود. قرآن کریم از عبادت به عنوان فلسفه خلقت انسان براى تکامل و نزدیک شدن به خداى متعال که کمال مطلق است یاد می‌کند و می‌فرماید: «وَ مَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُون؛[ذاریات/56] من جن و انس را نیافریدم جز برای اینکه عبادتم کنند (و از این راه تکامل یابند و به من نزدیک شوند)». بنابراین عبادت راه و وسیله رسیدن به کمال مطلوب که همان قرب الهی است می‌باشد. در آیه دیگری راه نزدیک شدن به کمال مطلق را  فقط یک راه می‌داند و آن همان صراط مستقیم است که می فرماید: «وَأَنِ اعْبُدُونِي هَذَا صِرَاطٌ مُسْتَقِيمٌ؛[یس/61] و مرا پرستش کنید که این راه مستقیم (سعادت ابدی) است.» راه رسیدن به کمال مطلق فقط یکى است و آن هم از طریق عبادت و بندگى خداست و از شرایط بندگی و عبادت داشتن عقیده صحیح نسبت به مبدا و معاد است و نمی‌توان با عقاید باطل مثل دونادون و حلول، خداوند را بندگی کرد و مسیر قرب و فنای فی الله را طی نمود.
پی نوشت:
[1]. الهی، نورعلی، برهان الحق، جیحون، ص8
[2]. همان، ص175
[3]. دایره المعارف تشیع، ج3، ص660