پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در منابع اهل سنت روايات متعددی وارد شده است كه رسول خدا (صلی‌الله‌عليه‌وآله) فرمود: جانشينان من «دوازده نفر هستند.»

مسلم نقل می‌كند: عامر بن سعد بن ابی وقاص می‌گوید: من همراه غلامم به جابر بن سمره نوشتيم تا چيزی را كه از رسول خدا (صلی‌الله‌عليه‌وآله) شنيده برای ما بنويسد. جابر برايم نوشت: روزجمعه شامگاهی كه اسلمی سنگسار شده بود از رسول خدا شنيد كه فرمود: همواره دين پا برجاست تا آنكه قيامت برپا شود و دوازده خليفه برای شما باشد كه همه آنان از قريش هستند.[1]

يكی از مطالب مهم در اين روايت، تعيين مصداق «دوازده خليفه» است كه علمای شيعه و سنی ديدگاه‌های مختلفی ارائه كرده و تفسيرهای گوناگونی از آن داشته‌اند.

از آن جایی كه شيعيان اعتقاد دارند كه مقصود از اين روايت، ائمه دوازده گانه اهل بيت (عليهم‌السلام) هستند، در تفسير آن مشكل خاصی ندارند؛ اما دانشمندان و بزرگان اهل سنت ديدگاه‌های مختلفی ارائه و در حقيقت دچار سردرگمی شده‌اند؛ تا جایی كه برخی از آنها به صراحت گفته‌اند كه نمی‌توانند مقصود پيامبر را از اين روايت مشخص كنند.

حيرت اهل سنت را در بيان مقصود از اين روايت ابن جوزی اين‌گونه بيان می‌كند: بحث پيرامون اين روايت را طولانی كردم و در جستجوی گمانه‌ها بر آمدم؛ كسی را نديدم كه به مقصود اين روايت دست يافته باشد.[2]

ابن بطال بكری قرطبی در شرح صحيح بخاری، نقل می‌کند كه هيچكس سخن قطعی را در مورد تعيين مصداق دوازده خليفه در اين روايت ارائه نكرده است و همواره اقوال در مورد روايت مختلف است: هيچكس نتوانسته است معنای قطعی اين روايت را مشخص و سخن معينی را در تفسير آن بگويد.[3]

پی‌نوشت:
[1]. نيشابوری قشيری، ابوالحسين مسلم بن الحجاج (متوفای261هـ)، صحيح مسلم، ج3، ص1453، ح1822، تحقيق: محمد فؤاد عبد الباقی، دار إحياء التراث العربي - بيروت. «حدثنا قُتَيْبَةُ بن سَعِيدٍ وأبو بَكْرِ بن أبي شَيْبَةَ قالا حدثنا حَاتِمٌ وهو بن إسماعيل عن الْمُهَاجِرِ بن مِسْمَارٍ عن عَامِرِ بن سَعْدِ بن أبي وَقَّاصٍ قال كَتَبْتُ إلي جَابِرِ بن سَمُرَةَ مع غُلَامِي نَافِعٍ أَنْ أَخْبِرْنِي بِشَيْءٍ سَمِعْتَهُ من رسول اللَّهِ صلی الله عليه وآله قال فَكَتَبَ إلي سمعت رَسُولَ اللَّهِ صلی الله عليه وآله يوم جُمُعَةٍ عَشِيَّةَ رُجِمَ الْأَسْلَمِيُّ يقول: لَا يَزَالُ الدِّينُ قَائِمًا حتي تَقُومَ السَّاعَةُ أو يَكُونَ عَلَيْكُمْ اثْنَا عَشَرَ خَلِيفَةً كلهم من قُرَيْشٍ.»
[2]. ابن جوزی حنبلی، جمال الدين ابوالفرج عبد الرحمن بن علی بن محمد (متوفای597 هـ)، كشف المشكل من حديث الصحيحين، ج1، ص449، تحقيق: علی حسين البواب، دار الوطن، رياض، 1418هـ - 1997م. «هذا الحديث قد أطلت البحث عنه، وتطلّبت مظانّه، وسألت عنه، فما رأيت أحدا وقع علي المقصود به.»
[3]. قرطبی، ابوالحسن علی بن خلف بن عبد الملك (متوفای449هـ)، شرح صحيح البخاری، ج8، ص287، تحقيق: ابوتميم ياسر بن إبراهيم، مكتبة الرشد - السعودية / الرياض، الطبعة الثانية، 1423هـ - 2003م. «لم ألق أحدا يقطع في هذا الحديث بمعني- يعني بشئ معين.»