پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_  قرآن کریم به‌عنوان معجزه الهی از تمام جوانب حائز اهمیت است، و فهم و درک آن برای همه مسلمانان لازم و ضروری است، به‌خصوص برای کسی‌که قرار است حاکم مسلمانان و خلیفه رسول خدا باشد.
در منابع تاریخی اهل سنت، موارد بسیاری ذکر شد که خلفا در استفاده صحیح از قرآن و درک آن ناتوان بودند. از این روایات، به‌خوبی می‌توان فهمید که خلفا چه مقدار درک و فهم نسبت به قرآن داشتند.
روایتی در چند منبع روایی و تفسیری اهل سنت آمده است، که نشان از عدم درک صحیح عمر بن خطاب نسبت به قرآن دارد. «أتی برجل من المهاجرین الأوّلین قد شرب فأمر به أن یجلد، فقال: لم تجلدنی بینی و بینک کتاب اللّه؟ قال: و فی أیّ کتاب اللّه تجد أن لا أجلدک؟ قال: فإن اللّه تعالی یقول فی کتابه: (لَيْسَ عَلَي الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جُناحٌ فيما طَعِمُوا إِذا مَا اتَّقَوْا وَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ ثُمَّ اتَّقَوْا وَ آمَنُوا ثُمَّ اتَّقَوْا وَ أَحْسَنُوا وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنينَ). شهدت مع رسول اللّه بدرا و أحدا و الخندق و المشاهد، فقال عمر: أ لا تردّون علیه؟...[1] مردی از مهاجرین اولین را به جرم شرب خمر نزد عمر بن خطاب آوردند. عمر دستور داد تا او را تازیانه بزنند. آن مرد گفت: چرا می‌خواهی مرا تازیانه بزنی، در حالی‌که کتاب خدا بین من و تو حاکم است؟ عمر گفت: کجای قرآن آمده که تو را تازیانه نزنم. آن مرد گفت: خداوند در قرآن فرمود: (بر کسانى‌که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده‌اند، در مورد حرام‌هاى یاد شده گناهى نیست، بدین شرط که تقوا پیشه کرده و ایمان آورده باشند و کارهاى شایسته انجام داده باشند، و باز تقوا پیشه کرده و ایمان آورده باشند و باز هم تقوا پیشه کرده و اعمالشان را نیکو انجام داده باشند، که خداوند کسانى را که اعمالشان را به صورتى نیکو انجام مى‌دهند، دوست مى‌دارد.) و من هم در جنگ‌های بدر و حدیبیه و خندق در رکاب رسول خدا بودم. عمر که از پاسخ این شخص عاجز مانده بود، گفت آیا کسی پاسخ این مرد را نمی‌دهد؟ که حضرت علی (علیه السلام) و ابن‌عباس پاسخ این مرد را دادند و خلیفه را از این مهلکه نجات دادند.»
ماجراهایی که عمر بن خطاب به ناتوانی خود در شناخت معارف اسلامی، اعتراف کرده است، بسیار است. مانند جاری کردن حد زنا بر زن مجنون که امیرالمومنین (علیه السلام)، عمر را از این کار منع کرد و فرمود: بر دیوانه حد جاری نمی‌شود. سپس عمر گفت: «لا ابقانی الله لمعضلة لیس فیها ابوالحسن.[2] خداوند مرا باقی نگذارد در مشکلی که ابوالحسن (امیرالمؤمنین) در آن حضور ندارد.»
حال با این اعترافات چگونه می‌توان روایات غلوآمیز در فضائل و مناقب خلیفه دوم را پذیرفت؟
چگونه می‌توان قبول کرد که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده باشد: «لو وضع علم عمر في كفة و علم أهل الارض في كفة لرجح علم عمر.[3] اگر علم عمر را در یک کفه ترازو و علم اهل زمین را در کفه دیگر آن بگذاریم، علم عمر برتری دارد.»
چگونه بپذیریم که نبی خدا فرموده باشد: «لو کان نبی بعدی، لکان عمر بن خطاب.[4] اگر قرار باشد، بعد از من پیامبری باشد، قطعاً عمر بن خطاب خواهد بود.»
سوال دیگر آن‌که چگونه کسی‌که در لحظات آخر عمر رسول خدا، شعار «حسبنا کتاب الله»[5] را سر می‌دهد، بر قرآن تسلط ندارد؟ مگر نگفتید که فقط قرآن برای ما کافی است؟ پس چرا بر آن تسلط نداشتید و با معارف و آیات آن آشنا نبودید؟

پی‌نوشت:

[1]. الدرالمنثور، سیوطی، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج3، ص162
المستدرک علی الصحیحین، حاکم نیشابوری، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج4، ص347
الموطأ، مالک بن انس، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج2، ص842
[2]. صحیح بخاری، محمد بن اسماعیل بخاری، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج8، ص21 
الطبقات الکبری، ابن‏‌سعد، دارالکتب العلمیة، بیروت: ص860
الصواعق المحرقة، ابن‌حجر، دارالکتب العلمیة، بیروت: ص76
[3].  المستدرک علی الصحیحین، حاکم نیشابوری، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج3، ص86
تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج 44، ص283
[4].  المعجم الکبیر، طبرانی، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج17، ص118
مجمع الزوائد، هیثمی، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج9، ص68
[5]. صحیح بخاری، محمد بن اسماعیل بخاری، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج7، ص9
صحیح مسلم، مسلم، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج5، ص67
مسند احمد، احمد بن حنبل، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج1، ص325

نویسنده: محمد یاسر بیانی