پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ محمود شهاب الدین آلوسی یکی از مفسرین بزرگ اهل سنت است که در زمینه تفسیر نزد عامّه شهرت به‌سزایی دارد. او تفسیری دارد به نام روح البیان که در کنار محاسن و خصوصیات مثبتی که می‌توان برای آن برشمرد، دارای نقاط ضعفی است که مهم‌ترین آن‌ها تعصب افراطی او به مذهب سلف و مخالفت او با شیعه و معتزله است، او در ذیل تفسیر بعضی از آیات در راستای مخالفت با شیعه به دور از ادب نویسندگی بسیار وقیحانه به شیعه می‌تازد و به برخی از مشاهیر شیعه نظیر ابن شهر آشوب و... نسبت‌هایی می‌دهد که فقط می‌توان آن‌ها را تهمت‌هایی نابجا ارزیابی کرد.[1] با این‌حال بعضاً جانب انصاف را رعایت کرده و نسبت به قول برخی بزرگان مانند ابن هشام، طبرانی و بخاری ایستاده و آن‎ها را به ناصبی بودن توصیف کرده است.
او در روح المعانی در ذیل آیه شریفه «إِنَّ الَّذِينَ جاؤُ بِالْإِفْكِ عُصْبَةٌ مِنْكُمْ لا تَحْسَبُوهُ شَرًّا لَكُمْ بَلْ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ لِكُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ مَا اكْتَسَبَ مِنَ الْإِثْمِ وَ الَّذِي تَوَلَّى كِبْرَهُ مِنْهُمْ لَهُ عَذابٌ عَظِيم [النور/11] مسلّماً كسانى كه آن تهمت عظيم را عنوان كردند گروهى(توطئه‏‌گر) از شما بودند؛ امّا گمان نكنيد اين ماجرا براى شما بد است، بلكه خير شما در آن است؛ آنها هر كدام سهم خود را از اين گناهى كه مرتكب شدند دارند؛ و از آنان كسى كه بخش مهمّ آن را بر عهده داشت عذاب عظيمى براى اوست.» در توضیح «تولی کبره» پس از این‌که قول مشهور را مبنی بر مصداقیت «عبدالله بن ابی» بیان می‌کند و ادعای تظافر برای روایات آن را مطرح می‌کند، می‌افزاید: «و من الإفك الناشئ من النصب قول هشام بن عبد الملك عليه من اللّه تعالى ما يستحق حين سئل الزهري عن الَّذِي تَوَلَّى كِبْرَهُ فقال له: هو ابن أبيّ كذبت هو علي. يعني به أمير المؤمنين علي بن أبي طالب كرم اللّه تعالى وجهه. و قد روى ذلك عن هشام البخاري و الطبراني و ابن مردويه و البيهقي في الدلائل، و لا بدع من أمويّ الافتراء على أمير المؤمنين عليّ كرم اللّه تعالى وجهه و رضي عنه..[2] و از تهمت های ناروایی که ریشه‌اش به نصب برمی‌گردد، قول هشام بن عبدالملک (بر او باد آنچه مستحقش است) است، هنگامی که زهری از "والذی تولی کبره" از او پرسید، گفت: قول به ابن ابیّ دروغ است بلکه (و الذی تولی کبره) علی است، و مرادش از علی، امیرالمومنین علی ابن ابی طالب کرم الله تعالی وجهه و رضی عنه، بوده است. و این قول را بخاری و طبرانی و ابن مردویه و بیهقی در دلائل از هشام نقل کرده‌اند.»
در این‌جا آلوسی به تصریح بیان داشته، افرادی که قائلند مصداق «و الذی تولی کبره» علی (علیه السلام) است، قولشان ناشی از ناصبی‌گری آن‌هاست و ریشه در نصب دارد و در بیان قائلین به این قول نام بخاری را هم می‌برد.
او در ادامه تفسیر آیه افک می‌افزاید، از امیرالمومنین (علیه السلام) فقط چند روایت در دخالت ایشان در واقعه افک وجود دارد و آن‌هم مشورتی است که علی (علیه السلام) به در خواست پیامبر (صلی الله علیه و آله) به ایشان ارائه دادند و فرمودند: «لم يضيق اللّه تعالى عليك و النساء سواها كثير و إن تسأل الجارية تصدقک.[3] خداوند بر تو سخت نگرفته بلکه (برای ازدواج) زن‌های دیگر بسیارند و اگر تو همسری اراده کنی به تو عطا خواهند کرد.»
آلوسی می‎گوید: «شأن امیرالمومنین (علیه السلام) اجل از این است که بخواهد کاری انجام دهد که ناراحتی و غم پیامبر (صلی الله علیه و آله) را به دنبال داشته باشد، نهایت چیزی که می‎توان در این مسأله به امیرالمومنین (علیه السلام) نسبت داد این است که اسامه در این واقعه مشورت بهتری به پیامبر ارائه داد، و آن‌هم امری غیر معین و ثابت نشده است.»[4]
آلوسی هر چند از روایات بخاری در جای‌جای کتابش استفاده کرده اما در این‌جا یا به خاطر سهو قلم یا به دلیل مبنایی که نسبت به بخاری اتخاذ کرده، او را به همراه بیهقی و طبرانی و ابن مردویه ناصبی می‌خواند و روایت آن‎ها را رد می‌کند. 

پی‌نوشت:

[1]. شهاب الدین آلوسی، روح المعانی، بیروت: دارالکتب العلمیة، ج 1 ص 25
[2]. روح المعانی، ج 9 ص 313. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[3]. همان.
[4]. همان، ص 314.