اسلام، سرچشمه‌ی آداب و اخلاق نیک
پایگاه جامع فرق و ادیان _ تواضع و خضوع در مقابل دیگران و اینکه شخصی خود را بالاتر از سایرین نپندارد که بخواهد به این وسیله بر ایشان ظلمی برد از خصوصیات بارز یک مسلمان مؤمن و معتقد به آموزه‌های اسلام است. تواضع آن است كه انسان، خود را از كسانى كه در جاه و مقام از او پايينترند، برتر نداند و نيز به معناى شكسته نفسى و افتادگى آمده است كه آدمى خود را از ديگران بالاتر نبيند[1] تفاوت تواضع و ذلت در این است که انسانی که از جهاتی بر سایرین برتری دارد به خاطر این برتری خود را مولای دیگران و بقیه را عبد خویش نمی‌پندارد؛ بلکه امتیازاتی از دیگران را در چشم خود بزرگ می‌بیند که خود از آن امتیازات ناقص است و دقیقاً تواضع او به این دلیل است. و الا شخصی که از سر ترس و ذلت سروری دیگران را بپذیرد، این تواضع و فروتنی نیست.
خداوند متعال در آیات الهی قرآن کریم، تواضع را سفارش کرده و آن را از اخلاق و صفات بارز بندگان خوب خود بر می‌شمارد و می‌فرماید: «وَعِبادُالرَّحْمنِ الَّذينَ يَمْشُونَ عَلَى الْارْضِ هَوْناً وَ اذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً»[2] بندگان خداى رحمان كسانىاند كه با تواضع روى زمين راه مىروند و چون نادانان خطابشان كنند سخن نرم و مسالمت جويانه گويند. مسلمانی که دارای صفت تواضع است، یقیناً خوش‌برخورد و خوش‌رو نیز خواهد بود و اندک ناملایمتی او را از کوره به در نخواهد برد و در مقابل خامی دیگران موضع نامطلوبی نخواهد گرفت.
ائمه ی معصومین علیهم السلام هم که خود الگو و اسوه‌ی تواضع و خشوع‌اند، تاکید زیادی بر این خصلت و خصوصیت پسندیده داشته و البته حدود آن را نیز بیان کرده‌اند. امام رضا عليهالسلام در رابطه با حدّ و حدود تواضع فرموده‌اند: اَلتَّواضُعُ دَرَجاتٌ: مِنها أَن يَعرِفَ المَرءُ قَدرَ نَفسِهِ فَيُنزِلَها مَنزِلَتَها بِقَلبٍ سَليمٍ، لايُحِبُّ أَن يَتىَ إِلى أَحَدٍ إِلاّ مِثلَ مايُؤتى إِلَيهِ، إِن رَأى سَيِّئَةً دَرَأَها بِالحَسَنَةِ، كاظِمُ الغَيظِ عافٍ عَنِ النّاسِ، وَاللّه يُحِبُّ المُحسِنينَ[3] «تواضع درجاتى دارد، از آن جمله، انسان قدر خويش را بشناسد و با دلى سالم در جايگاه خود نشيند، دوست نداشته باشد به سوى كسى رود، مگر چنان كه به سويش آيند. (با مردم چنان كه دوست دارد با او رفتار شود رفتار كند) اگر بدى بيند، آن را با نيكى بپوشاند. فرو خورنده خشم و درگذرنده از (لغزش) مردم باشد و خداوند نيكوكاران را دوست دارد.»
کتاب شریف ارشاد القلوب روایتی زیبا از سیره‌ی رسول گرامی اسلام صلی الله علیه وآله نقل می‌کند که انصافاً خواندنی است. رسول اكرم صلى الله عليه وآله به هر كس برخورد مىنمودند، از بزرگ و كوچك، ثروتمند و فقير، سلام مىكردند و اگر به جايى حتى براى خوردن خرمايى خشك دعوت مىشدند، آن را كوچك نمىشمردند. زندگيشان كم هزينه بود، بزرگ طبع، خوش معاشرت و گشاده‌رو بودند، بى آنكه بخندند، هميشه متبسم بودند، بىآنكه اخمو باشند، محزون بودند، بىآنكه از خود ذلّتى نشان دهند، متواضع بودند، مىبخشيدند ولى اسراف نمىنمودند، دل نازك و نسبت به تمام مسلمانان مهربان بودند.[4]
این رفتار پیامبر اسلام بود که عرب جاهلی و خشک‌خو را چون مومی در دستان خود نرم نمود و وی را به راه آورد و با همین اخلاق و تواضع توانست عقاید و خرافاتی که وی به آن‌ها معتقد بود را کنار گذارد و به آیین پاک اسلام ایمان آورد. پیامبری که با فروتنی و خشوع همه ی ناملایمتی ها را به جان خرید و بر اخلاق تند صحرا نشینان صبر کرد و نهال اسلام را به درختی تنومند مبدل ساخت.
اهل بیت علیهم السلام نیز این خصلت مبارک را از جد مطهرشان به ارث برده و ایشان نیز الگوی صفات نیک گردیده اند. امام باقر عليهالسلام فرمودند: «پدرم (امام زین العابدین علیه‌السلام) با كسانى مسافرت مىكرد كه او را نشناسند و با كاروانيان شرط مىكرد كه برخى نيازمندیهايشان را بر آورده سازد و به آنان خدمت كند، در سفرى آن حضرت سرگرم خدمت به مسافران بود كه فردى از آن ميان او را شناخت و به اهل كاروان گفت: آيا مىدانيد اين شخص كيست؟ گفتند: نه. گفت: اين على بن الحسين عليهم السلام است، مسافران گرد آن حضرت حلقه زدند، دست و پاى ايشان را بوسيدند و گفتند: اى فرزند رسول خدا (ص) آيا مىخواهيد ما دوزخى شويم؟ اگر خداى نخواسته ما به شما بى ادبى مىكرديم، بدبخت مىشديم، چه سبب شده كه شما چنين كنيد؟ فرمود: من هرگاه با آشنايان مسافرت كنم، آنان به احترام پيامبر صلی الله علیه وآله بيش از حد به من خدمت مىكنند، ازبيم آنكه مبادا شما نيز چنين كنيد، ناشناخته با شما همراه شدم.»[5]
الگوگیری از خاندان عصمت و طهارت در همه‌ی عرصه‌های زندگی فردی و اجتماعی باعث یکرنگی و در نتیجه عاقبت به خیری و حرکت در مسیر عبادت و کمال خواهد بود.
منابع:
1- لغت‌نامه دهخدا واژه‌ی تواضع
2- فرقان آیه 63
3- اصول کافی ج2 ص101
4- ارشاد القلوب، ج 1، ص 115
5- سفینه البحار ج1 ص382
افزودن نظر جدید