پایگاه جامع فرق و ادیان _ مسلمان مؤمن و خداجو همواره در صدد انجام اعمالی است که رضایت حضرت حق را در آن بیابد و به این سبب مقام و منزلت خود را نزد معبود خویش بالا برد. انجام واجبات و ترک محرمات و سعی و تلاش بر رعایت اخلاقیات و مردم داری از جمله‌ی آن اعمال است. اما همین آموزه‌ها دارای آفت‌هایی نیز هست که شدیدترین و بدترین آن آفات ریاست. ریا، یعنی: تظاهر به كار خوب و در اصطلاحِ علم اخلاق، به معناى نشان دادن كارهاى خوب و پسنديده به مردم براى يافتن اعتبار و منزلت در دل آنهاست.[1] قرآن کریم به شدت با ریا و خودنمایی به مبارزه برخواسته و در آیاتی شدید اللحن درباره‌ی ریاکاران می‌فرماید: فَوَيْلٌ لِلْمُصَلّينَ، الَّذينَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ، الَّذينَ هُمْ يُراؤُنَ ...[2] واى بر آن نمازگزارانى كه از نماز خود غافلند آنان كه رياكارند و درجاى ديگر نيز وقتى اوصاف منافقان را بيان مى‏‌كند، مى‏‌فرمايد: وَاذا قامُوا الَى الصَّلاةِ قامُوا كُسالى‏ يُراؤُنَ النَّاسَ وَلا يَذْكُرُونَ اللَّهَ الَّا قَليلًا[3] چون به نماز برخيزند، با تنبلى برخيزند وبراى نشان دادن به مردم نماز مى‏‌خوانند و جز اندكى خدا را ياد نمى‏‌كنند.

به تصریح قرآن باطن شخص ریاکار زشت و پلید است و اعمال او مانند ذرات کوچک خاک بر روی سنگی است که با اندک نسیمی پراکنده شده و چیزی از آن باقی نخواهد ماند. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله ریا را شاخه از شرک دانسته و فرمودند: «آنچه بيش از هر چيز براى شما از آن ‏بيم دارم، شرك اصغر است. پرسيدند: اى رسول خدا! شرك اصغر چيست؟ فرمود: ريا. روز قيامت وقتى خداوند پاداش اعمال بندگان را مى‏‌دهد خطاب به رياكاران، مى‏‌فرمايد: برويد نزد كسانى كه در دنيا براى آنها خودنمايى مى‏‌كرديد، آيا نزد آنان ثواب و پاداش اعمالتان را مى‏‌يابيد؟»[4] و نيز آن حضرت فرمودند: «روز قيامت شخص رياكار را خطاب مى‏‌كنند: اى بدكار! اى نيرنگ باز، اى رياكار! عملت گم شد و اجرت باطل گشت، برو مزدت را از همان كس كه عملت را براى او انجام مى‏‌دادى بگير.»[5]

شخص ریاکار بخاطر این عملش، علاوه بر نفاقی که در دل دارد و شرک خفی که همیشه همراه اوست، کوردلی و کم خردی را نیز به علّت كار براى غير خدا، به ارث می‌برد. از مولی امیرالمؤمنین امام على ‏عليه‌السلام پرسيدند: چه كسى كور و نابيناست؟ پاسخ داد: آن كه براى غير خداكار كند.[6]
امام باقر عليه‌‏السلام در همین زمینه فرمودند: «ميان حق و باطل، چيزى جز كم خردى وجود ندارد. پرسيدند: چگونه اى فرزند رسول خدا؟ فرمود: بنده عملى انجام مى‏‌دهد كه مورد نظر خداست، ولى او غير خدا را در نظر دارد در صورتى كه اگر نيّتش خالص بود، (علاوه بر رضايت خدا) آنچه را كه در نظر داشت، زودتر به او مى‌‏رسيد.»[7]

این خسران بزرگی است که انسانی در برابر خالق مطلق اعمالی را انجام دهد ولی مقصود او خودنمایی در برابر بنده‌ای عاجز و ناتوان چون خودش باشد! عمل ریاکار پذیرفته نیست و کارهای او را به دیگران خواهند داد، جایگاه او دوزخ است و از رحمت الهی دور می‌شود چراکه رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: فرشتگان، عمل بنده‌‏اى را با خوشحالى نسبت به آن، بالا مى‌‏برند و از تمام موانع‏‌ مى‏‌گذرند، تا به پيشگاه خدا مى‌‏رسند وگواهى مى‏‌دهند كه او عمل صالح انجام داده است. خداوند مى‏‌فرمايد: شما حافظ عمل (ظاهرى) بنده من هستيد، ولى من به ضمير و باطن او آگاهم كه با اين عمل مرا قصد نكرده است. لعنت من بر او باد! (يعنى از رحمت من دور باد)[8]

منابع:

1- محجه البیضا ج6 ص148
2- سوره ماعون آیات 4 تا 6
3- سوره نسا آیه 142
4- سفینه البحار ج 1 ص 499
5- بحارالانوار ج69 ص 303 چاپ بیروت
6- میزان الحکمه ج 4 ص34
7- بحارالانوار ج69 ص 299
8- میزان الحکمه ج4 ص24