پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ اسلام عزیز دین کامل و جامع و آخرین دستور خالق برای هدایت و سعادت بشر است. یکی از مباحث در اسلام و در حوزه‌ی احکام عبادی و شرعی و در خصوص احکام اجتماعی آن، مسئله‌ی قصاص است. مفهوم لغوی قصاص به معنای پیگیری نمودن اثر چیزی است.[۱] و همین معنی در اصطلاح، یعنی «پیگیری نمودن و دنبال نمودن اثر جنایت است به گونه‌ای که قصاص کننده، همان جنایتی که جانی بر او وارده ساخته است بر خود او وارد نماید».[۲]

با توجه به انس و الفت فطری بین انسان و وابستگانش، وقتی یکی از ایشان توسط دیگران ضرری در نفس و مال و... می‌بیند، سایرین برای احیای حق او برمی‌خیزند و تقاص می‌کنند و ممکن است بر اساس همین الفت و عدم کنترک خشم درون، زیاده روی کرده و بیش از حد طرف مقابل را متضرر سازند. چنانچه در سنت‌های قبل از اسلام و در جاهلیت اگر کسى از افراد قبیله آنها کشته مى‏‌شد تصمیم مى‏‌گرفتند تا آن جا که قدرت دارند از قبیله قاتل بکشند، و این فکر تا آن جا حاکم بود که حاضر بودند به خاطر کشته شدن یک فرد، تمام طائفه قاتل را نابود کنند!

اسلام با رعایت عدالت، علاوه بر احیای حق مسلم ولی دم مقتول، از زیاده روی جلوگیری کرد و در این باره آیاتی نازل شد. يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصاصُ فِي الْقَتْلى‏ الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثى‏ بِالْأُنْثى‏ فَمَنْ عُفِيَ لَهُ مِنْ أَخِيهِ شَيْ‏ءٌ فَاتِّباعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَداءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسانٍ ذلِكَ تَخْفِيفٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ رَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدى‏ بَعْدَ ذلِكَ فَلَهُ عَذابٌ أَلِيمٌ، وَ لَكُمْ فِي الْقِصاصِ حَياةٌ يا أُولِي الْأَلْبابِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ[3] اى افرادى كه ايمان آورده‌‏ايد! حكم قصاص در مورد كشتگان بر شما نوشته شده است، آزاد در برابر آزاد، و برده در برابر برده، و زن در برابر زن، پس اگر كسى از ناحيه برادر (دينى) خود مورد عفو قرار گيرد (و حكم قصاص او تبديل به خون‌بها گردد) بايد از راه پسنديده پيروى كند (و در طرز پرداخت ديه، حال پرداخت كننده را در نظر بگيرد) و قاتل نيز به نيكى ديه را به ولى مقتول بپردازد (و در آن مسامحه نكند) اين تخفيف و رحمتى است از ناحيه پروردگار شما و كسى كه بعد از آن تجاوز كند عذاب دردناكى خواهد داشت و براى شما در قصاص حيات و زندگى است اى صاحبان خرد، تا شما تقوا پيشه كنيد.

این بیان قرآن با عنایت به فطرت بشر، قانون قصاص را به گونه‌ای مطرح نمود که اهرمی برای جلوگیری از جنایت شود و هم رعایت حقوق دو طرف گردد و با توجه به اینکه اسلام در هر مورد مسائل را با واقع‏ بینى و بررسى همه جانبه دنبال مى‏‌کند، در مسئله خون بى‏‌گناهان نیز حق مطلب را دور از هر گونه تندروى و کندروى بیان داشته است، نه مانند آئین تحریف شده یهود، فقط تکیه بر قصاص مى‏‌کند و نه مانند مسیحیت کنونى فقط راه عفو یا دیه را به پیروان خود توصیه مى‏‌نماید، چرا که دوّمى مایه جرئت است و اولى عامل خشونت و انتقام‏‌جویى![4]

بنابراین کسانی که به حکم قصاص معترضند و آن را نوعی انتقام‌جویی می‌پندارند، سخت در اشتباهند. زیرا انتقام‌جویی راهی برای فرو نشاندن عقده و غضب بخاطر یک مسئله‌ی شخصی است اما قصاص پيشگيرى از تكرار ظلم و جلوگیری از تکرار ستم بر اجتماع است و هدف آن عدالت خواهى و حمايت از ساير افراد بى‏‌گناه بوده و سایه‌ای از امنیت را بر اجتماع می‌گستراند. با اندکی پرس و جو و دقت در مسائل جامعه شناسی، این معنا به خوبی می‌توان در اجتماع پی‌برد.

منابع:

1- ابن منظور، لسان العرب، ج۱۱، ص ۱۹۰٫
2- جواهرالکلام، قوچانی، عباس، ج ۴۲، ص ۷، دار الاحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم
3- سوره البقرة: آيات 178 تا 179
4- تفسیر نمونه، ج۱، ص ۶۰۷٫