پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در سال آخر دوران خلافت ظاهرى پنج ساله اميرالمؤمنين (عليه‌السلام) روز غدير مقارن روز جمعه شد. حضرت نماز جمعه را ترک و به جای آن نماز عید غدیر را به جماعت خواندند(1) و بعد از نماز، خطبه‌ای خوانده که شیخ طوسی متن آن را نقل می‌کند که معروف به خطبه غدیریه امیرالمؤمنین (عليه‌السلام) است. یعنی پس از حدود 25 سال كه خلفاى نخستین، سعى در فراموشى غدير داشتند و سال آخر خلافت امیرالمؤمنین (عليه‌السلام) براى اولين بار این روز عيد رسمى قرار داده شد و درباره آن به صورت مبسوط سخن گفته شد؛ البته احتجاجات بسیاری به واقعه غدیر از طرف حضرت صورت گرفته بود و حاضرین این واقعه، برای شهادت دادن قسم داده شده بودند.(2)

گزارش این هم زمانی بین جمعه و عید غدیر را فياض بن محمد از امام رضا (عليه‌السلام) نقل کرده است.(3) او می‌گوید: «در روز عید غدير، در حالی كه گروهى از خواص ياران حضرت در محضر امام حضور داشتند، ایشان را براى افطار نگه داشت و خوراك و گندم و هدايا و پوشاك حتى انگشتر و كفش نيز به منازلشان فرستاده بود، در احوال آنان و اطرافيان خود دگرگونى (مناسب با عيد) پديد آورده بود. (حضرت آن روز را به گونه‌ای غیر رسومات معمول آماده کرده بود) امام از فضيلت روز عید غدیر و ريشه‌دار بودن آن ياد مى‌کرد، از جمله فرمود: پدرم از جدّم امام صادق (عليه‌السلام)، از امام باقر (عليه‌السلام)، از امام سجّاد (عليه‌السلام)، از امام حسين (عليه‌السلام) نقل مى‌كرد كه فرمود: «در يكى از سالهاى عمر امیرالمؤمنین (عليه‌السلام)، جمعه و غدير در يك روز واقع شدند. حضرت على (عليه‌السلام) پنج ساعت از روز گذشته بر منبر رفت، حمد و ثناى بى‌سابقه‌اى براى خدا گفت ثنايى كه جز خود حضرت كسى به آن روى نياورده بود.
امیرالمؤمنین (عليه‌السلام) فرمود: «همۀ حمدها از آن خدايى است كه حمد را آفريد بى‌آنكه نيازى به حمد كنندگان داشته باشد و... تا اينكه فرمود: و هر كه نياز برادر دينى خود را بر آورد در حالى كه آغازكننده باشد و او را از روى مِيل نيكى كند، پس براى او پاداش كسى است كه آن روز را روزه داشته و شبش را به عبادت گذرانده است و هر كس يك مؤمن را در شب همان روزى كه روزه گرفته افطار دهد گويى كه ده «فئام» را از پى هم افطار داده است. (يك نفر برخاست و عرض كرد:) اى امير مؤمنان، فئام چيست‌؟ فرمود: صد هزار پيغمبر و صديق و شهيد است، پس چگونه خواهد بود (پاداش) كسى كه گروهى از مردان و زنان، با ايمان را تكفّل نمايد، و من بر خدا ضامن او خواهم بود كه از كفر و فقر امان داشته باشد، اگر چنين كسى همان شب يا همان روز يا روزها و شبهاى بعد بدون ارتكاب گناه كبيره‌اى بميرد، اجر او بر خداى متعال خواهد بود و كسى كه جهت برادران دينى خود قرض بگيرد و آنان را يارى رساند، من بر خدا ضامن خواهم بود كه اگر نگهش داشت دِينش را بپردازد و اگر او را برد، خود از جانب او عهده‌دار دين شود و هرگاه شما اهل ايمان (در اين روز) با هم برخورد كرديد، با سلام با هم مصافحه كنيد و به همديگر به خاطر نعمت بزرگ امروز (كه روز ولايت است) تهنيت گوييد و بايد حاضران به غايبان و نزديكان به دور افتادگان (اهميت اين روز را) برسانند. ثروتمندان بر فقيران و توانمندان بر ناتوانان سركشى كنند. پيامبر خدا (صلى‌اللّه‌عليه‌وآله) مرا اينگونه فرمان داد.
حضرت پس از خطبه، نماز جمعه خود را نماز عيد خويش قرار داد، (نماز جمعه را ترک و به جای آن نماز عید غدیر را به جماعت خواندند) سپس امیرالمؤمنین (عليه‌السلام) در ميان فرزندان و شيعيان خود به منزل فرزندش امام حسن (عليه‌السلام) جهت صرف غذا برگشت و غنى و فقير آنان با بخشش حضرت به سوى خانواده خود برگشتند.»(4)

نکاتی که از این نقل برداشت می شود، عید گرفتن عید غدیر توسط امیرالمؤمنین و امام رضا (علیهماالسلام)، همچنین روزه گرفتن عده‌ای از شیعیان در روز عید غدیر و افطاری دادن امام رضا (علیه‌السلام) به آنها و اطعام دادن امام حسن (علیه‌السلام) در این روز و هدیه دادن به یاران و شیعیان از جمله این نکات است.

پی‌نوشت:
1. «جعل صلاة جمعه صلاة عیده.» شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، مصباح المتهجد، نشر مؤسسة فقه الشيعة، 1411 ق، ص758.
2. «احتجاج امیرالمؤمنین (ع) به حدیث غدیرخم در روز شورا»
«احتجاج امیرالمؤمنین (ع) به حدیث غدیرخم در دوران حکومت عثمان»
«احتجاج امیرالمؤمنین (ع) به حدیث غدیرخم در جنگ جمل»
3. شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، مصباح المتهجد، نشر مؤسسة فقه الشيعة، 1411 ق، ص752 – 758.
4. همان.
قسمتهای مهم خطبه طولانی غدیریه امیرالمؤمنین (ع): «اتفق فی بعض سنی أمیر المؤمنین علیه السلام الجمعة والغدیر، فصعد المنبر على خمس ساعات من نهار ذلك الیوم.
... إن هذا یوم عظیم الشأن فیه وقع الفرج ورفعت الدرج ووضحت الحجج وهو یوم الایضاح والافصاح عن المقام الصراح ویوم كمال الدین ویوم العهد المعهود ویوم الشاهد والمشهود ویوم تبیان العقود عن النفاق والجحود ویوم البیان عن حقایق الایمان ویوم دحر الشیطان ویوم البرهان، هذا یوم الفصل الذی كنتمتوعدون، هذا یوم الملا الأعلى الذی أنتم عنه معرضون، هذا یوم الارشاد ویوم محنة العباد ویوم الدلیل على الرواد، هذا یوم أبدی خفایا الصدور ومضمرات الأمور هذا یوم النصوص على أهل الخصوص، هذا یوم شیث هذا یوم إدریس هذا یوم یوشع هذا یوم شمعون هذا یوم الامن المأمون هذا یوم إظهار المصون من المكنون، هذا یوم إبلاء السرائر فلم یزل علیه السلام یقول هذا یوم هذا یوم ...
أنا صراط الله الذی من لم یسلكه بطاعة الله فیه هوی به إلى النار وأنا سبیله الذی نصبنی للاتباع بعد نبیه صلى الله علیه وآله، أنا قسیم الجنة والنار، و أنا حجة الله على الفجار ونور الانوار ...
وتهادوا نعم الله كما مناكم بالثواب فیه على أضعاف الاعیاد قبله وبعده إلا فی مثله والبر فیه یثمر المال ویزید فی العمر، والتعاطف فیه یقتضی رحمة الله وعطفه وهیؤا لاخوانكم وعیالكم عن فضله بالجهد من جودكم وبما تناله القدرة من استطاعتكم وأظهروا البشر فیما بینكم والسرور فی ملاقاتكم، والحمد لله على ما منحكم وعودوا بالمزید من الخیر على أهل التأمیل لكم، وساووا بكم ضعفاءكم فی مأكلكم وما تناله القدرة من استطاعتكم وعلى حسب إمكانكم فالدرهم فیه بمائة ألف درهم والمزید من الله عزوجل، وصوم هذا الیوم مما ندب الله تعالى إلیه وجعل الجزاء العظیم كفالة عنه حتى لو تعبد له عبد من العبید فی الشبیبة من ابتداء الدنیا إلى تقضیها صائما نهارها قائما لیلها إذا أخلص المخلص فی صومه لقصرت إلیه أیام الدنیا عن كفایة، ومن أسعف أخاه مبتدئا وبره راغبا فله كأجر من صام هذا الیوم وقام لیلته ومن فطر مؤمنا فی لیلته فكأنما فطر فئاما وفئاما یعدها بیده عشرة.
فنهض ناهض فقال: یا أمیر المؤمنین وما الفئام؟ قال: مائة ألف نبی وصدیق وشهید، فكیف بمن تكفل عددا من المؤمنین والمؤمنات وأنا ضمینه على الله تعالى الأمان من الكفر والفقر وإن مات فی لیلته أو یومه أو بعده إلى مثله من غیر ارتكاب كبیرة فأجره على الله تعالى، ومناستدان لإخوانه وأعانهم فأنا الضامن على الله إن بقاه قضاه وإن قبضه حمله عنه، وإذا تلاقیتم فتصافحوا بالتسلیم وتهانوا النعمة فی هذا الیوم ولیبلغ الحاضر الغائب والشاهد البائن ولیعد الغنی على الفقیر والقوی على الضعیف أمرنی رسول الله صلى الله علیه وآله بذلك.
ثم أخذ صلى الله علیه وآله فی خطبة الجمعة وجعل صلاة جمعته صلاة عیده وانصرف بولده وشیعته إلى منزل أبی محمد الحسن بن علی علیه السلام بما أعد له من طعامه وانصرف غنیهم وفقیرهم برفده إلى عیاله.»