آیا استغفار ائمه معصومین (علیهم‌السلام) منافاتی با مقام عصمت آنها ندارد؟
خلاصه
در آیات و روایات متعدد وارد شده است که اهل بیت (علیهم‌السلام) از هرگونه خطا و گناه معصوم هستند، چون هدایت بشر بعد از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) به‌وسیله آنها قرار می‌گیرد؛ چنان‌چه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) آنها را در حدیث ثقلین معرفی کرده است و آنها تا قیامت کنار قرآن هستند و هر کسی از آنها پیروی کند، هرگز گمراه نخواهد شد. اما در برخی از ادعیه‌های معصومین (علیهم‌السلام) مشاهده می‌شود، آنها استغفار و توبه از خطا و گناه می‌کنند، لذا شبکه‌های وهابی شبهه می‌کنند که اهل بیت (علیهم‌السلام) معصوم نیستند، در حالی‌که توبه و استغفار از صفات متقین شمرده شده است و این توبه، به‌خاطر این است که معصومین (علیهم‌السلام) خودشان را در مقابل خداوند متعال فقیر مطلق می‌دانند و این اوج عبودیت است.
شبهه
برخی از شبکه‌های وهابی اشکال می‌کنند که در برخی از ادعیه ائمه (علیهم‌السلام) آمده که آنها در پیشگاه خداوند اظهار توبه و استغفار، یا اعتراف به گناهکار بودن کرده‌اند، مثلاً امام علی (علیه‌السلام) در دعای صباح می‌فرماید: «إلهي قلبی محجوب، ونفسی معيوب، وعقلی مغلوب، وهوائی غالب، وطاعتی قليلة، ومعصيتی كثيرة، ولسانی مُقرٌّ بالذنوب.[1] خدايا دلم در پرده است و نفسم معيوب و عقلم مغلوب و هوایم غالب و طاعتم كم و گناهم بسيار و زبانم مقرّ به گناهان.» آیا این سخنان منافاتی با مقام عصمت ائمه هدی (علیهم‌السلام) ندارد؟
پاسخ
این‌گونه تعبیرات در ادعیه، نه تنها منافاتی با مقام عصمت ندارند، بلکه نشانه‌ای از اثبات مقام عبودیت محض ائمه هدی (علیهم‌السلام) برای خداوند است؛ چرا که
اوّلا: توبه و استغفار، ذکر خداوند است، مثل سایر اذکار؛ بلکه دستوری قرآنی است کما این‌که فرمود: «وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ.[نور/31] و ای مؤمنان! همگی به سوی خدا بازگردید (توبه کنید) تا رستگار شوید.»
و در جایی دیگر خداوند متعال، استغفار را از صفات متقین بر شمرده و فرمود: «الصَّابِرِينَ وَالصَّادِقِينَ وَالْقَانِتِينَ وَالْمُنْفِقِينَ وَالْمُسْتَغْفِرِينَ بِالْأَسْحَارِ.[آل‌عمران/17] آنان که صبرکنندگان و راستگویان و فرمانبرداران و انفاق کنندگان و استغفار کنندگان در سحرهایند.»
ثانیاً: امام با در نظر گرفتن خداست که امام است و دارای مقام قرب و عصمت و ولایت تکوینی و قدرت بر اعمال خارق العاده؛ اما وقتی خودِ امام در مقابل خداوند به عبادت می‌نشیند، اقتضای مقام عبودیت، چیزی جز این نیست که اظهار عجز و انابه کند؛ بر این اساس، امام علی (علیه‌السلام) با این‌که بیش از هر کسی به خداوند نزدیک است، و برتر و بالاتر از هر کسی بندگی خداوند را رعایت می‌کند، ولی در پیشگاه خداوند، خودش را فقیری مطلق در مقابل بی‌نیازی مطلق می‌بیند؛ گویی که در مقابل ذات لایزال الهی، هیچ داشته‌ای ندارد و دست خالی در مقابل خداوند (عزّوجلّ) قرار گرفته است فلذا کاری جز اظهار مسکینیت و ذلّت و استغفار هم نمی‌تواند انجام دهد.
بنابراین این دعاها، حکایت از رابطه‌ای خاص بین عبد و معبود دارد و این شدّت عبودیتِ اهل بیت (علیهم‌السلام)، هیچ‌گاه در سایرین مشاهده نشده است، و این مسئله عبودیت آن‌قدر مهم است که در تشهد نماز، قبل از رسالت پیامبر اکرم، به عبد بودن ایشان شهادت می‌دهیم، و به خاطر همین مقام عبودیت اهل بیت (علیهم‌السلام) و تقرّبشان به خداوند، پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) آنها را به عنوان یادگاران خویش تا روز قیامت در کنار قرآن قرار دادند.
پی‌نوشت:
[1]. علامه مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، مؤسسة الوفاء، بيروت – لبنان، ج84، ص341.
افزودن نظر جدید