پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ ابن عربی که از معروف‌ترین صوفیان تاریخ به شمار می‌رود، عجیب‌ترین عبارات را در مورد فرعون دارد. وی در کتاب «فصوص الحکم» در فص موسویه، فرعون را جزء مؤمنان به خدا معرفی می‌کند. ابن عربی اگرچه معترف به ظلم و جور فرعون است ولی معتقد است که فرعون به بالاترین مرحله شهود و خداشناسی دست یافته است! ابن عربی، فرعون را اهل ایمان و نجات می‌داند و در فصوص الحکم در فصّ موسویه می‌گوید: «فقبضه طاهراً مطهّراً لیس فیه شیء من الخبث لأنّه قبضه عند ایمانه؛ خداوند جان او (فرعون) را گرفت درحالی‌که چیز از پلیدی در او نبود؛ چراکه به هنگام ایمان وی، جانش را گرفت». ابن عربی همچنین می‌گوید اگرچه فرعون نجات در دنیا را اراده کرد ولی خداوند او را از عذاب آخرت نجات داد. [1]

ابن عربی حتی ادعا می‌کند که هیچ دلیلی در بی‌ایمان از دنیا رفتن فرعون وجود ندارد و می‌گوید: «والأمر فیه إلی الله، لمّا استقرّ فی نفوس عامّه الخلق من شقائه، و ما لهم نصّ فی ذلک یستندون الیه [2] امر درباره فرعون موکول به خداوند است؛ چه اینکه در نفوس عامه خلق مستقر است که فرعون در آخر، شقی مرد و حال اینکه آنان را در شقاء او نصّی (دلیلی) نیست که بدان استناد جویند». بسیار عجیب است که چطور ابن عربی فرعون را عاقبت بخیر معرفی می‌کند ولی آیات و روایات متعددی در عاقبت به شری او تأکید دارند. خداوند متعال در قرآن می‌فرماید: «یقْدُمُ قَوْمَهُ یوْمَ الْقِیمَةِ فَأَوْرَدَهُمُ النَّارَ وَ بِئْسَ الْوِرْدُ الْمَوْرُودُ [هود / 98] روز قیامت، او در پیشاپیش قومش خواهد بود و (به‌جای چشمه‌های زلال بهشت) آن‌ها را وارد آتش می‌کند! و چه بد آبشخوری است (آتش)، که بر آن وارد می‌شوند» یا خداوند متعال در سوره نازعات می‌فرماید: «فَأَخَذَهُ اللَّهُ نَکاَلَ الآْخِرَةِ وَ الْأُولی [نازعات / 25] ازاین‌رو خداوند او را به عذاب آخرت و دنیا گرفتار ساخت».

روایات ائمه اطهار (علیهم السلام) نیز خلاف ادعای ابن عربی را ثابت می‌کند کما اینکه علی بن ابراهیم در تفسیر خود به سندش از امام صادق [علیه‌ السلام] روایت کرده که: «... ای محمد همین‌که خداوند فرعون را غرق کرد وی گفت: «آمنت انه لا اله الا الذی آمنت به بنوا اسرائیل...» و بدین ترتیب به خدا ایمان آورد، ولی من در آن‌وقت مشت گلی را برداشته و به دهانش افکندم و بدو گفتم: «آلآن و قد عصیت قبل و کنت من المفسدین...» ولی پس از اینکه این کار را کردم و این جمله را بدو گفتم ترسیدم که مبادا رحمت حق او را در آن حال فراگرفته باشد و مرا به‌خاطر این کاری که کردم معذب فرماید، ولی اکنون‌که مأمور شدم این آیه را بر تو نازل کنم و همان سخنی را که گفته بودم به‌صورت آیه‌ای بر تو فرود آورم خاطرم آسوده شد و دانستم که سخن من مورد رضایت پروردگار متعال بوده است». [3]

همچنین ابراهیم بن محمد همدانی نقل می‌کند: از امام رضا [علیه السلام] پرسیدم: چرا خداوند فرعون را درحالی‌که اقرار به توحید کرد غرق نمود؟ فرمود: زیرا فرعون زمانی به خدا ایمان آورد که مرگ را با چشمان خود مشاهده نمود و در این حالت توبه انسان مقبول نمی‌باشد و این است حکم خداوند تعالی برای گذشتگان و آیندگان که در کلام خویش فرموده: «زمانی که کافران عذاب ما را دیدند، گفتند به خدا ایمان آوردیم و کافر شدیم به آنچه شرک می‌ورزیدیم؛ اما ایمان آن‌ها نفعی به حالشان ندارد زمانی که عذاب ما را می‌بینند» و همچنین سخن خداوند متعال: «زمانی که بعضی از وعده‌های الهی (در عذب مجرمان) فرا رسد ایمان کسی سود نمی‌دهد مگر اینکه از قبل ایمان آورده و خیری کسب کرده باشد» و وضعیت فرعون هم این‌گونه بود که غرق شد. [4]

پی‌نوشت:
[1]. حسن‌زاده آملی، حسن، ممد الهمم در شرح فصوص الحکم، نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1378 ه ش، ص 585
[2]. همان، ص 586
[3]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان، نشر فراهانی، تهران، ج ۵، ص ۲۲۳
[4]. حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، نشر اسماعیلیان، تهران، 1415 ه ق، ج 2، ص 316، ح 119