پایگاه جامع فرق ادیان و مذاهب - یکی از واجبات دین اسلام که در قرآن و سیره پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) به آن سفارش شده است، مسئله‌ی خمس است. خُمُس در اصطلاح شرع حقی است که خروج آن از مال واجب بوده و بنی‌هاشم مستحق آن هستند.[1] خمس از فروع دین است و آیه‌ی مربوط به آن در سوره انفال آمده است: «وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَالْیَتامی وَالْمَساکِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ إِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلی عَبْدِنا یَوْمَ الْفُرْقانِ یَوْمَ الْتَقَی الْجَمْعانِ...[2] بدانید هر گونه غنیمتی به دست آورید، خمس آن برای خدا و برای پیامبر(صلی الله علیه و آله) و برای ذی القربی و یتیمان و مسکینان و واماندگان در راه (از آن‌ها) است، اگر به خدا و آن‌چه بر بنده خود در روز جدایی حق از باطل، روز درگیری دو گروه (با ایمان و بی‌ایمان) روز جنگ بدر نازل کردیم، ایمان آورده‌اید...»

پس از غزوه بدر بین تعدادی از مسلمانان بر سر تقسیم غنایم جنگی اختلاف افتاد و خداوند برای برطرف‌کردن اختلاف، تمام غنائم را در اختیار پیامبر(صلی الله علیه و آله) گذاشت تا به صلاحدید خودش آن را میان جنگاوران تقسیم نماید. پیامبر(صلی الله علیه و آله) نیز غنایم را به طور مساوی میان آنها تقسیم کرد؛ این آیه نازل شد و بیان کرد که یک‌پنجم غنایم برای خدا، پیامبر(صلی الله علیه و آله)، ذی القربی، یتیمان، مسکینان و واماندگان در راه است .[3]

شأن نزول آیه جایگاه برجسته‌ی خمس را بهتر مشخص می‌کند، زیرا این آیه خطاب به مجاهدان جنگ بدر است و ایمان واقعی آن‌ها را مشروط به پرداخت خمس معرفی می‌کند .
طبق این آیه‌ی شریفه پرداخت خمس از نشانه‌های ایمان واقعی است و نپرداختنش نشانه نداشتن ایمان! مومن واقعی کسی است که علاوه بر ایمان به خدا و رسولش و حضور در میدان جهاد در برابر تمام دستورات الهی از جمله پرداخت خمس مال نیز تسلیم محض باشد. ‌اهل تسنن خمس را تنها در غنائم جنگی واجب می‌دانند در حالی که فقهای شیعه با توجه به روایات زیادی که از اهل بیت (علیهم السلام) رسیده است خمس را در هفت مورد واجب می‌دانند .

خمس از موضوعات مهم فقه اسلامی و به طور خاص فقه امامیه است. پرداخت خمس از تکالیفی است که شیعیان در طول زندگی به آن توجهی خاص داشته و دارند .
تا دوره نورعلیشاه اصفهانی از اقطاب فرقه‌ی نعمت اللهی ، صحبتی از عشریه در مقابل خمس نبوده و دستور بر پرداخت خمس و زکات بوده است. یکی از بدعت‌های این فرقه، پرداخت عشریه به قطب فرقه بجای خمس و زکات است. دراویش خمس و زکات را کنار گذاشته و با تأسی به نصارا، عشریه پرداخت می‌نمایند. بطوری‌که از زمان ملاسلطان گنابادی قرار شد پیروان فرقه، یک دهم از درآمد خود را به عنوان عشریه به رئیس فرقه بپردازند. این دستور طبق گفته‌ی ملاسلطان گنابادی است که در پاسخ سؤال فردی بنام عبدالهادی از صوفیان گنابادیه می‌نویسد: «یک عشر از ارباح مکاسب و زراعات داده شود مغنی زکات زکوی و از خمس خواهد بود»[4] از نوشته‌ی ملاسلطان گنابادی به این نتیجه می‌رسیم که «عشریه» اگر پرداخت گردد کفایت از «خمس» می‌نماید و دیگر خمس بر ذمه‌ی کسی که عشریه پرداخت نموده نیست .

زمانی‌که از صفی علیشاه این سؤال می‌شود که «کسی که عشر می‌دهد آیا زکات و خمس هم باید بدهد یا نه»؟ در جواب می‌گوید : «در صورت اول عیبی ندارد و در صورت دوم بدعت است». او علاوه بر اینکه عشریه را مکفی از خمس دانسته پرداخت خمس را بدعت می‌داند! آنچه در قرآن و روایات به عنوان پرداخت حقوق واجب شرعی ذکر گردیده، خمس و زکات بوده و نامی از عشریه برده نشده است. عشریه بدعتی است که خلاف نص صریح قرآن و کلام معصوم (علیه السلام) می‌باشد.

پی‌نوشت:
[1]. طریحی ، فخرالدین بن محمد ، محقق حسینی اشکوری ، احمد ، ناشر مرتضوی ، تهران ، ۱۳۷۵ ، ج ۴ ، ص۶۶
[2]. سوره انفال آیه 41
[3]. مکارم شیرازی ، تفسیر نمونه ، ۱۳۷۴ ، ج ۷ ،ص ۱۷۲
[4]. نابغه علم و عرفان , چاپ تابان ، ۱۳۳۳ ، ص۲۰۳ ، ۲۰۴