با ظهور دین اسلام و مستحکم شدن پایه‌های حکومتی پیامبر اکرم، این دین قدرت یافت و روزگاری را سپری کرد تا این‌که پیامبر اکرم رحلت فرمودند و بعضی از افراد فرصت‌طلب، امت یکپارچه را بر سر خلافت و جانشینی خودشان متفرق ساختند و به نزاع پرداختند، تا این‌که چند دهه‌ی بعد، مسلمانان بر سر مسائل دینی به بحث و جدل پرداختند و هر فرقه تلاش می‌کرد تا مکتب و آراء و نظرات خود را به دیگران تحمیل کند که از ره‌آورد این حرکت، انحرافات شدید از یک طرف، و تحریف و غلو و ... از سوی دیگر، همه را درگیر خود ساخت، تا به خواسته‌های خود برسند.
یکی از این فرقه‌ها در آن زمان، فرقه مرجئه است. این واژه بر گروهی اطلاق می‌شود که در عقاید خود در برابر خوارج و معتزله موضع میانه‌ای را برگزیدند، چرا که می‌گفتند گنهکاران کافرند و استناد به آیات قرآن می‌کردند و معتزله می‌گفتند آن‌ها جاودان در آتش خواهند بود و مرجئه می‌گفتند آنان مؤمن هستند و درباره‌ی عذاب آن‌ها اظهارنظر نکرده‌اند.[1]
کلمه «مرجئه» به دو معنای مهلت در تأخیر انداختن، و امید دادن آمده است.[2]
خداوند در قرآن می‌فرماید: «قَالُوا أَرْجِهْ وَ أَخاهُ وَ أَرْسِلْ فِي الْمَدائِنِ حاشِرِينَ.[اعراف/111] او و برادرش را نگهدار و گردآورندگان را به همه شهرها بفرست.»
ابوالحسن اشعری، مرجئه را، دوازده فرقه یاد کرده است ازجمله: کرامیّه، غیلانیّه، ماصریّه، جهمیّه و ...، و اسفراینی آن را به پنج فرقه منشعب می‌داند، از جمله: یونسیه، غسانیّه، ثتویه، ثوبانیه، مریسیه.[3] این فرقه عقاید و آراء خاص خود را دارند که از این جمله است:
- معتقدند که مرتکب گناه کبیره، مورد عقوبت قرار نمی‌گیرد، زیرا با وجود ایمان، گناه زیانی نمی‌رساند.[4]
- می‌گویند در دین، واجبات نداریم و نماز و روزه و حج و زکات و ... واجب نیست و هر کس خدا را با قلب خود بشناسد، مومن کامل است.
- گنهکاران و فساق مؤمن هستند، لذا ایمان خود را در ردیف جبرئیل و میکائیل باید بدانند و دلیلی برای توبه کردن نیست.[5]
- معتقدند که حضرت علی (علیه‌السلام) و عثمان در سعی و تلاش خود مأجورند و پاداش می‌برند، اما کدام از این دو بر حقند، والله العالم.
- معتقدند که حضرت علی (علیه‌السلام) و عثمان بندگانی هستند که عبادت خدا را ترک کرده‌اند، اما مشرک نیستند.[6]
البته این فرقه توسط امامان شیعه تأیید نشدند که هیچ بلکه، مورد لعن قرار گرفتند؛ مثلاً از زید بن علی بن الحسین (علیهم‌السلام) نقل شده که گفته است: «خداوند مرجئه را لعنت کند که آن‌ها عفو خداوند را وسیله طمع در تبهکاری و فساد قرار داده‌اند.»[7] و از امام رضا (علیه‌السلام) روایت شده که پیامبر خدا فرمودند: «دو دسته از امت من در آخرت نصیبی ندارند، یکی مرجئه و دیگری قدریه و خداوند اینان را لعنت کند.»[8]

پی‌نوشت:

[1]. شیعه در برابر معتزله و اشاعره، هاشم معروف الحسنی، آستان قدس رض.ی، مشهد، ایران، ص144.
[2]. فجر الاسلام، احمد امین، دارالشروق، قاهره، مصر، ص197.
[3]. شیعه در برابر معتزله و اشاعره، هاشم معروف الحسنی، آستان قدس رضوی، مشهد، ایران، ص152.
[4]. التعلیقه علی مقالات اسلامیین، دارالنشر، بیروت، لبنان، ص203.
[5]. اسئله و اجوبه فی الایمان و الکفر، راجحی، نشر اسلام آباد، پاکستان، ج1 ص11.
[6]. دائره المعارف بزرگ اسلامی، موسوی بجنوردی، مرکز دائره المعارف، ایران، ج12 ص470.
[7]. الایضاح، فضی بن شاذان، نشر اسلامیه، تهران، ایران، ص46.
[8]. کنز الفوائد، کراجکی، دار الذخائر، قم، ایران، ص51.