پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ محمد عبده (1266 - 1323 قمری) یکی از شاگردان بنام سید جمال است. وی در مصر موقعیت بالایی پیدا کرد و به مقام افتاء رسید. شیخ محمد عبده، شخصیتی بارز و بزرگ در میان علمای متأخر است.[1] وی به همراه استادش سید جمال الدین اسد آبادی از آزادی خواهان مکتب اسلام هستند و قدم‌های مفیدی را در این راه برداشته‌اند. محمد عبده را می‌توان یکی از پدران معنوی حزب اخوان المسلمین نامید؛ زیرا افکار او و سید جمال و رشید رضا باعث شد که حزب اخوان المسلمین، توسط حسن البناء پایه گذاری شود.[2]
محمد عبده با این که خدمات بزرگی به جامعه اسلامی داشته است و کارهای ارزنده‌ای در احیای مکتب اسلام برداشته است، اما گاهی نتوانسته عادلانه سخن بگوید و از مرز انصاف عبور کرده و در میدان تعصب مذهبی، گرفتار شده است. وی آیه مباهله را در حق اهل بیت درست نمی‌داند. با اینکه تفاسیر بزرگ اهل سنت و کتب روایی معتبر اهل سنت مثل صحیح مسلم، تصریح کرده‌اند که آیه مباهله در حق علی، فاطمه، حسن و حسین (علیهم السلام) نازل شده است. اما با این وجود محمد عبده می‌گوید: «اگر چه همه روایات، اتفاق دارند بر اینکه آیه مباهله برای علی و فاطمه و دو فرزندشان (علیهم السلام) نازل شده است و همه محدثین و مفسرین کلمه «نسائنا» را بر فاطمه (علیها السلام) حمل کرده‌اند و کلمه «انفسنا» را بر علی (علیه السلام) حمل کرده‌اند؛ اما مصادر این روایات، شیعیان هستند. شیعیان با اصرار، این روایات را تکثیر کردند، تا جایی که اهل سنت نیز آن را پذیرفتند. ولی چگونه می‌توان پذیرفت که کلمه «نسائنا» بر دختر، تطبیق شود در حالی که پیامبر (صلی الله علیه و آله) زنان زیادی داشت و چگونه می‌توان کلمه «انفسنا» را بر علی (علیه السلام) تطبیق کرد!»[3]
در پاسخ از محمد عبده می‌گوییم: چگونه می‌گویید که مصادر این روایات، شیعیان هستند، در حالی که این روایت در صحیح ترین کتب اهل سنت نقل شده است. مسلم نیشابوری در صحیحش می‌گوید: «وَلَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ: {فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ» دَعَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَلِيًّا وَفَاطِمَةَ وَحَسَنًا وَحُسَيْنًا فَقَالَ: اللهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلِي [4]هنگامی که آیه مباهله نازل شد، رسول الله علی و فاطمه و حسن و حسین (علیهم السلام) را فراخواند و فرمود اینان اهل بیت من هستند».
به محمد عبده می‌گوییم آیا این روایت، در منابع شیعه است! همچنین به او می‌گوییم: خداوند کلمه نسائنا و انفسنا را  عمدا اینگونه بکار برد، تا نشان دهد که از میان همه زنان، فقط فاطمه (علیها السلام) اهل بیت پیامبر است و از میان مردان، فقط علی (علیه السلام) به منزله جان پیامبر (صلی الله علیه و اله) است نه دیگران!

نویسنده: مجتبی محیطی

پی‌نوشت:

[1]. ارتباط «شیخ محمد عبده» با سلفیّت و سلفی‌گری
[2]. مصلحی صادق، آشنایی با جریانات سلفی جهان اسلام اخوان المسلمین، موسسه آفتاب خرد، 1393، ص2.
[3]. «الرِّوَايَاتُ مُتَّفِقَةٌ عَلَى أَنَّ النَّبِيَّ - صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ - اخْتَارَ لِلْمُبَاهَلَةِ عَلِيًّا وَفَاطِمَةَ وَوَلَدَيْهِمَا وَيَحْمِلُونَ كَلِمَةَ وَنِسَاءَنَا عَلَى فَاطِمَةَ وَكَلِمَةَ وَأَنْفُسَنَا عَلَى عَلِيٍّ فَقَطْ، وَمَصَادِرُ هَذِهِ الرِّوَايَاتِ الشِّيعَةُ وَمَقْصِدُهُمْ مِنْهَا مَعْرُوفٌ، وَقَدِ اجْتَهَدُوا فِي تَرْوِيجِهَا مَا اسْتَطَاعُوا حَتَّى رَاجَتْ عَلَى كَثِيرٍ مِنْ أَهْلِ السُّنَّةِ، وَلَكِنَّ وَاضِعِيهَا لَمْ يُحْسِنُوا تَطْبِيقَهَا عَلَى الْآيَةِ فَإِنَّ كَلِمَةَ وَنِسَاءَنَا لَا يَقُولُهَا الْعَرَبِيُّ وَيُرِيدُ بِهَا بِنْتَهُ لَا سِيَّمَا إِذَا كَانَ لَهُ أَزْوَاجٌ وَلَا يُفْهَمُ هَذَا مِنْ لُغَتِهِمْ، وَأَبْعَدُ مِنْ ذَلِكَ أَنْ يُرَادَ بِأَنْفُسِنَا عَلِيٌّ - عَلَيْهِ الرِّضْوَانُ» رشيد رضا، محمد، تفسير القرآن الحكيم (تفسير المنار)، الهيئة المصرية العامة للكتاب، بي جا، 1990 م، ج3، ص265.
[4]. نيشابورى، مسلم، صحيح مسلم، تحقيق: محمد فؤاد عبد الباقى، دار إحياء التراث العربى، بيروت، بى تا، ج4، ص1871.