پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از خوانندگان سؤالی مطرح کردند و آن اینکه:

همانطور که می‌دانید در قرآن آیه‌ای هست با این عنوان که «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا [المائده/3] امروز دين شما را برايتان كامل و نعمت خود را بر شما تمام گردانيدم، و اسلام را براى شما [به عنوان‌] آيينى برگزيدم.» می‌دانیم که بنا بر نظر شیعه، این آیه پس از حجة الوداع (آخرین حج پیامبر) نازل گردیده و اعلام تکامل دین شده است. اما از سویی می‌دانیم که پس از این آیه هم آیاتی دیگر نازل شده است. حال آیاتی بعدی -که پس از تکمیل دین نازل شده- یا اضافه است! یا دلیلی بر کامل نشدن دین (و در نتیجه تناقض با آیه 3 سوره مائده) است. پاسخ شما چیست؟

پاسخ:

- درباره پرسش مطرح شده باید گفت که منابع تاریخی گویای این هستند که آخرین آیه‌ای که بر پیامبر اسلام نازل شد، همان آیه 3 سوره مائده است که گویای اکمال دین و اتمام نعمت است. احمد بن ابی‌واضح یعقوبی در تاریخ مشهور یعقوبی به این نکته اشاره می‌‎کند و می‌گوید: «إنّ آخرَ ما نَزَلَ عَلیه الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا وَ هی الروایَة الصَحیحَة الثابتة الصریحة.[1] آخرین آیه‌ای که بر پیامبر نازل شد، همین آیه الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ... بود که این نزد ما صحیح و ثابت و روشن است.» با این سخن، دیگر آیه‌ای پس از این آیه نازل نشد. لذا بحث پیرامون اضافه بودن یا اضافه نبودن آیات بعدی، و همچنین تناقض إکمال دین با نزول آیات بعدی از اساس بی‌مورد است.

- حال، فرض کنیم که این آیه آخرین آیه نازل شده نباشد. یعنی فرض را بر این بگیریم که پس از نزول آیه‌یِ إکمال، آیات دیگری هم نازل شده باشد... پس تکلیف آن آیات چیست؟ اگر آیه إکمال، نشانگر کامل شدن دین است، پس نیازی نبود که پس از آن، آیه دیگری نازل شود (؟!) در پاسخ می‌گوییم: تعالیم اسلام از یک زاویه به دو دسته تقسیم می‌شوند: نخست، اصــول دین (یعنی مبانی و پایه‌های فکری و عقیدتی، که در اسلام عبارت اند از: توحید، نبوت و معاد) و دیگری، فـــروع دین (همانند شاخ‌ برگ‌های درخت که در اسلام، همان احکام، قوانین و دستورالعمل‌های رفتاری در عرصه فردی و اجتماعی هستند). می‌دانیم که آیه إکمال در نظر شیعه، مربوط به نصب امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در روز غدیرخُم است و از دید شیعه، امامت یکی از اصول مذهب و امتدادِ نبوت است.[2] از همین روی، این مسئله جزو اصول است. با مستحکم شدن اصول، دین هم کامل شد. اما این بدین معنا نیست که دیگر هیچ چیزی از فروع (شاخ و برگ‌های درخت اسلام)، تشریح و تبیین نشود. چه اینکه می‌بینیم تا قرن 3 هجری همچنان اهل‌بیت به تبیین و تشریح دین خدا مشغول بودند. بله... دین کامل شده است. توحید و معاد و نبوت و امر امامت برای مردم روشن شد. کلیات احکام و قوانین و حقایق اخلاقی تبیین شد. حتی مرجع رسیدگی به اختلافات و پیشوای برحقِ پس از پیامبر (یعنی همان خلیفه بر حق) نیز معین شد. حال اگر از تعالیم گذشته، سؤالی پیش آید، یا نیاز باشد که آموزه‌ای از آموزه‌های پیشین مورد تأکید و توضیح قرار بگیرند، چنین امری در تعارض با کامل بودن دین نیست. چون تا آنجا که لازم بود، گفته شد، بیش از آن نیز مرجع رسیدگی معیّن شده که وضع امت بلاتکلیف نماند و همین امر خود بهترین دلیل بر إکمال دین است. به عبارتی دیگر، منظور از کامل شدنِ دین، کمال اصول و مبانی دین است که با نصب حضرت علی (ع) به عنوان خلیفه بر حق، و تعیین ایشان به عنوان مرجع رسیدگی به احوال دین و دنیای امت، این إکمال صورت گرفت.

پی‌نوشت:

[1]. احمد بن اسحاق یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، بیروت: دار صادر، ج 2، ص 43
[2]. در این زمینه میتوانید به کتاب «امامت در بينش اسلامى» نوشته على ربانى گلپايگانى و همچنین کتاب «راهنماشناسى» اثر محمدتقى مصباح يزدى مراجعه کنید.