پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ تفکر ائمه اطهار (علیهم السلام) بعد از رحلت پیامبر (صلی الله علیه و آله) به‌عنوان عترت پیامبر و دومین مرجع گران‌سنگ در کنار قرآن، تفکر اصیل اسلامی به شمار می‌رفت و افکاری که با تفکر اسلامی مغایرت داشت و یا تفکر ائمه اطهار (علیهم اسلام) نشأت نمی‌گرفت، اندیشه مخالف به شمار می‌آمد؛ از این رو اهل کتاب را می‌توان نخستین مخالفان فکری به شمار آورد، که ائمه اطهار (علیهم السلام) با آنان مواجه بودند؛ زیرا یهودیان، مسیحیان، زرتشتیان که اهل کتاب به شمار می‌آمده‌اند، از عصر پیش از بعثت، با عرب‌ها در ارتباط بودند و مسلمانان در عصر پیامبر، با پیروان این سه دین رابطه داشتند؛ زیرا یهودیان علاوه بر این سایر مناطق جزیره العرب، در مدینه، مرکز حکومت پیامبر و محل هجرت آن حضرت، زندگی می‌کردند و برخوردهای فکری و فیزیکی با ایشان داشته و در نهایت مجبور به ترک مدینه گردیده‌اند. باقی مانده آنان نیز در عهد خلیفه دوم، از جزیره العرب رانده شدند. ولی با گسترش قلمرو اسلامی، مسلمانان در عراق، شام و فلسطین در ارتباط با یهودیان قرار گرفتند و رهبر آن‌ها، رأس الجالوت، توسط خلیفه تعین می‌شد.[۱]
مسیحیان نیز از عصر پیامبر، با مسلمانان مرتبط بودند و داستان نصارای نجران و آمدنشان به مدینه و مباهله، در قرآن آمده است. مسیحیان مشرق اعم از ایران و عراق، ابتدا تابع کلیسای ارمنستان بودند و رهبر آنان جاثلیق نامیده می‌شد. آنان از کلیسای روم و پاپ اطاعت نمی‌کردند.[۲]
مسیحیان روم از فرقه ملکیایی بودند و مسیحیان ایران و عراق را که نسطوری و یعقوبی بودند، گمراه می‌دانستند؛ بدین جهت فاصله میان مسیحیان شرق و غرب زیاد بود، به حدی که بعدها رهبری مسیحیان شرق را خلفا تعیین می‌کردند.
زرتشتیان هم از عصر پیامبر، با مسلمانان ارتباط داشتند و در مناطق شرقی جزیرة‌العرب و یمن زندگی می‌کردند؛ این مطلب در برخی از قراردادها و نامه‌های عصر پیامبر منعکس است.[۳] با فتح ایران در عصر خلیفه دوم ساکنان قلمرو شرق اسلامی را زرتشتیان تشکیل دادند؛ زیرا مسلمان شدن مردم ایران به‌تدریج بوده و تا چند قرن ادامه داشته است.[۴]

پی‌نوشت:

[۱]. کلاپرمن، ژیلبرت ویلبی، تاریخ قوم یهود، ترجمه مسعود همتی، تهران، انجمن فرهنگی اوتصرهتورا، گنج دانش ایران، ۱۳۴۷، ج ۲، ص ۲۶۳-۲۶۶.
[۲]. ر. ک: اینارمولند، جهان مسیحیت، ترجمه محمدباقر انصاری و مسیح مهاجری، تهران، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چ ۲، ۱۳۸۱، ص ۸.
[۳]. بلاذری، فتوح البلدان، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۳۹۸ هـ.ق، ص ۸۹.
[۴]. غلامحسین محرمی، سیره ائمه اطهار علیهم السلام در برخورد با اندیشه‌های مخالف، ناشر پرتو ولایت، قم ۱۳۸۸.