پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در سال های اخیر در بعضی از سایت ها، خبرگزاری ها و وبلاگ ها، عده‌ای به اشتباه، جشن پوریم یهودی را مبنای تاریخی جشن سیزده بدر ایرانیان معرفی کرده اند.

سوال این است که آیا ربط دادن موضوع نحسی «سیزده به در» به افسانه «پوریم و قتل عام ایرانیان[1]» که در متون یهود بیان شده، درست است؟ واقعیت آن است که در منابع کهن ایرانی، اثری از نحس بودن سیزدهم فروردین مشاهده نمی ‌شود. همچنین بر اساس تقویم ایرانی و یهودی، سیزده به در ربطی به پوریم یهودی ندارد.

در منابع کهن ایرانی به فرخندگی روز «سیزدهم فروردین» اشاره شده است. در کتاب «آثار الباقیه» ابوریحان بیرونی جدولی برای سعد یا نحس بودن روزها وجود دارد که در آن از این روز با عنوان «سعد(فرخنده)» یاد شده است.[2] این مطلب کاملاً با نحس بودن سیزدهم فروردین تضاد دارد و بیانگر آن است که این روز در نزد ایرانیان قدیم «سعد» بوده است.

در گاه شماری ایرانی هر روزِ ماه یک نام ویژه دارد و نام روز سیزدهم، «تیر»(تِشْتَر) است. تیر، ایزد باران است که جایگاه والایی در آیین زرتشتی دارد. هشتمین بخش یِشت‌های اوستا، مختص این ایزد است و «تشتر یشت» نام دارد. در این یشت از نبرد تیشتر با اَپوش، دیو خشکسالی و پیروزی این ایزد بر او و نتایج حاصل از آن سخن به میان می‌آید.[3] بنابراین در منابع مربوط به ایران باستان از روز سیزدهم به نیکی و فرخندگی یاد شده است.

هر چند که مشهور است واژه «سیزده به در» به معنای «در کردن نحسی سیزده» است اما وقتی به معانی واژه ها نگاه می شود، برداشت دیگری از این واژه می توان داشت. آنگونه که لغت نامه دهخدا آورده است، «در» می تواند مخفف «دره» باشد. «به» هم به معنای «طرف و سوی» است. بر این اساس می توان گفت، واژه «سیزده به در» به معنای «سیزدهم به سوی در و دشت شدن» است که همان معنی بیرون رفتن و در دامان طبیعت سر کردن را می دهد.[4] ایرانیان پس از دوازده روز از نوروز که به یاد دوازده ماه از سال است، روز سیزدهم نوروز را که روز فرخنده ای هست، به دشت و صحرا رفته و شادی می کنند.

مطلب دیگر آنکه افسانه پوریم نمی تواند دلیل جشن سیزده به در باشد؛ زیرا اصلاً تاریخ پوریم با تاریخ جشن سیزده به در هماهنگ و منطبق نیست. در الگوهای باستانی تقویم ایرانی و یهودی، این دو واقعه تقریبا نزدیک به یک ماه - کمتر یا بیشتر- از یکدیگر فاصله دارند.

بر اساس فقرات کتاب استر، وقایع پوریم در سیزدهم و چهاردهم ماه اذار یا ادار اتفاق افتاد(استر، ۹: 1) و ماه اذار بیشتر نزدیک به اسفند ماه است یعنی معمولاً این جشن قبل از نوروز خورشیدی برگزار می شود.

برای روشن شدن بیشتر این مطلب، جدولی از تاریخ وقوع پوریم در دوره صد ساله(١۳١۸-١۴١۸) اخیر توسط کلیمیان ایران تهیه شده است که ادعای انطباق این دو واقعه(پوریم و سیزده به در) را به کلی رد می ‌کند. بر اساس این جدول به عنوان نمونه، جشن پوریم در سال ١٣۹٠ خورشیدی در ١٧ اسفند ماه، در سال ١٣٩١ خورشیدی در ۵ اسفند ماه، در سال ١٣٩۲ در ۲۴ اسفند ماه، در سال 1399 در 7 اسفند ماه و در سال 1400 در 25 اسفندماه واقع و برگزار شده است.[5] در حالی که جشن سیزده به در روز سیزدهم فروردین هر سال برگزار می شود. بنابراین حتی تاریخ این دو جشن هم برابر نیست.

پی نوشت:
[1]. پوريم واژه‌ اي عبري و به معناي قرعه‌ است. وجه تسميه اين روز بر اساس منابع یهود، آن است که هامان، وزير خشايارشا براي تعيين روز اعلام تصميم خود مبنی بر کشتار یهودیان به پادشاه، قرعه کشيده بود. استر ملکه یهودی خشايارشا، پادشاه را مجاب کرد تا هامان را به دار آویزد و مردخای را به عنوان وزیر اعظم خود برگزیند. پادشاه طی فرمانی به یهودیان اجازه داد تا در سراسر امپراتوری به ایرانیان حمله کنند و آنها را بکشند. اين روز به مناسبت رفع خطر قتل عام يهوديان به توطئه هامان، عيد قرار داده شده است.
[2]. محمد ابوریحان بیرونی، آثارالباقیه عن القرون الخالیه، ترجمه اکبر داناسرشت، تهران: امیر کبیر، ١٣٨۶، ص ٣۵٩
[3]. احمد تفضلی، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، چاپ ششم، تهران: سخن، ١٣٨۹، ص ۵١
[4]. «سیزده‌بدر» ویکی‌پدیا، دانشنامه آزاد
[5]. ر.ک: دکتر حمامی لاله زار و  مهندس امین شموئلیان، «عدم انطباق پوریم با سیزده فروردین»، تابستان ١۳۹۲، انجمن کلیمیان تهران.