پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ کشف و مكاشفه عبارت است از اين‌كه گاهی انسان در اثر ظرفیت وجودی خودش، چيزهايى را از غیب مشاهده و یا می‌شنود كه ديگران درك نمى‌كنند. با توجه به آیات و روایات دو نوع مکاشفه ممکن است برای انسان رخ دهد که یکی رحمانی و دیگری شیطانی است، لذا یکی از ملاک‌های تشخیص مکاشفه رحمانی از شیطانی، تطبیق و هماهنگی آن با کتاب و سنّت است تا در مسیر آیات الهى و سخنان قطعى پیشوایان معصوم باشد. به‌عنوان نمونه یکی از مکاشفات شیطانی، مکاشفه‌ی حسن بصری، یکی از سران سلسله صوفیه است که دلیل شرکت نکردن در جنگ علیه اصحاب جمل را مکاشفه‌ای می‌داند که منادی به وی می‌گوید: «... اى حسن! کجا مى‌روى؟ برگرد که قاتل و مقتول هر دو در دوزخ‌اند که حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) فرمودند: راست گفتى، امّا آن منادى برادرت شیطان بود و در واقع هم راست گفته چرا که از آن گروه، هم قاتل و هم مقتول، همه در دوزخ بودند.»[احتجاج، ج1، ص171] حسن بصری این مکاشفه را که تصریح شده مکاشفه‌ای شیطانی بوده، برای خود حجت دانسته و از امر امام خود سرپیچی کرده است.

پی‌نوشت:
الإحتجاج على أهل اللجاج، طبرسى، احمد بن على‏، مصحح، خرسان، محمد باقر، نشر مرتضى‏، مشهد، چاپ اول‏، 1403 ق‏