از ميان رهبران مذهبی اهل‌سنت، ابوحنيفه و مالك بن انس در دوران امام صادق (علیه السلام) می‌زيسته و محضر ايشان را درك كرده‌اند، اما محمد بن ادريس شافعی و احمد بن حنبل كه تولدشان بعد از شهادت امام صادق (علیه السلام) بوده نمی‌توانند، محضر ايشان را درك كرده باشند، لذا جزء شاگردان بدون واسطه آن حضرت محسوب نمی‌گردند.
درباره ابوحنيفه نقل شده كه وی از شاگردان امام صادق (علیه السلام) بوده است.[1] و در عظمت علمی امام گفته است: «من دانشمندتر از جعفر بن محمد نديده‌ام.»[2] و در عين حال ايشان در برابر امام صادق (عليه السّلام) قرار داشته است.
مالك بن انس پيشوای فرقه مالكی می‌‎گفت: «مدتی نزد جعفر بن محمد رفت و آمد می‌كردم و او را همواره در يكی از سه حالت ديدم، يا نماز می‌خواند يا روزه بود و يا قرآن تلاوت می‌كرد و هرگز او را نديدم كه بدون وضو حديث نقل كند. در علم و عبادت و پرهيزكاری، برتر از جعفر بن محمد هيچ چشمی نديده و هيچ گوشی نشنيده و به قلب هيچ بشری خطور نكرده است.»[3]
از اين بيان استفاده می‌شود كه مالك نيز از محضر امام صادق (علیه السلام) استفاده نموده و حديث شنيده است، و جزء شاگردان رسمی و يا غير رسمی ايشان محسوب می‌گردد و در عين حال ايشان نيز در مدينه فتوا می‌داد و خود را صاحب رأی و بی‌نياز از امام می‌دانست.
بنابراين برخی از رهبران مذاهب اهل سنت، مانند ابوحنيفه و مالك بن انس، در زمان امام صادق بوده و برخی ديگر مانند شافعی و احمد بن حنبل بعد از شهادت امام به دنيا آمده‌اند و لكن از آنجايی كه احمد شاگرد شافعی بوده است و شافعی شاگرد مالك بن انس، و مالك آن سخنان را در باره امام صادق ذکر کرده است. پس می‌توان گفت همه آنان از آن حضرت مستقیم یا غیر مستقیم، استفاده علمی کرده‌اند.
پی‌نوشت:
[1]. شرح نهج البلاغه، ج 15، ص 274، کتابخانه نجفی مر عشی ، قم، 1404ه .
[2]. ذهبي، شمس الدين محمد، تذكرة الحفاظ، بيروت، داراحياء التراث العربي، بي تا، 1/ 166.
[3]. ابن حجر عسقلاني، تهذيب التهذيب، چاپ اول بيروت دار الفكر ،1404ه.ق، ج1، ص88 حيدر، اسد، الامام الصادق و المذاهب الاربعه، 1/ 54.