پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از آیات قرآن کریم که از مصادیق مورد بحث میان شیعیان و اهل سنت است، آیه 43 سوره مبارکه رعد است. در این آیه شریفه، پروردگار عالم می‌فرماید: «وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلًا قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ (رعد/43) كافران مى‌گويند كه تو پيامبر نيستى. بگو: خدا و هر كس كه از كتاب آگاهى داشته باشد، به شهادت ميان من و شما كافى است.»

شیعیان بر اساس روایاتی که از ائمه معصومین (علیهم‌السلام) به آنان رسیده است، این آیه را یکی از آیاتی می‌دانند که خدای رحمان در شأن جایگاه و مقام امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) بیان کرده است. در این آیه شریفه، قرآن کریم به شهادت یکی از مسلمانان برای اثبات نبوت و رسالت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در مقابل کفار اشاره می‌کند و شهادت آن یک فرد مسلمان برای اثبات رسالت را در کنار شهادت خدای رحمان بیان می‌کند. بر این اساس همانگونه که بیان شد، ائمه معصومین (عیلهم‌السلام) امیرالمؤمنین (عیله‌السلام) را شاهد رسالت و نبوت حضرت محمد مصطفی (صلی‌الله‌علیه‌وآله) معرفی می‌کنند.

در اینجا به یک نمونه اشاره می شود:
مرحوم عیاشی در کتاب تفسیر خود می نویسد: از امام باقر (علیه‌السلام) درباره آیه شریفه «قُلْ كَفى‏ بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ- وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ‏» سؤال شد که منظور از «مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ» كسیكه از كتاب آگاهى داشته باشد، چه کسی است؟ امام (علیه‌السلام) در پاسخ به این سؤال فرمودند: این آیه بعد از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در شأن امیرالؤمنین (علیه‌السلام) نازل شده است و همچنین درباره ائمه معصومین (علیهم‌السلام) است «و منظور از کسی که علم کتاب نزد او است» امیرالمؤمنین (عیله‌السلام) است.»(1)

با بررسی در کتب حدیثی و تفسیری اهل سنت نکاتی به دست می آید:
نکته اول؛ با آنکه این آیه در شأن امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) نازل شده، اما با تحریف و تغییری که از سوی مفسرین اهل سنت رخ داده، سبب شده تا شأن نزول آیه برای دیگران نیز بیان شود.
نکته دوم؛ با توجه به نکته قبل، بعضی از محدثین اهل سنت با رعایت انصاف، شأن نزول این آیه شریفه را درباره امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) بیان کرده‌اند.
در ادامه به نمونه‌هایی از آن اشاره می شود:
ثعلبی در کتاب تفسیرش با اشاره به این آیه شریفه می نویسد: «ابن عطاء می گوید: همراه امام باقر (علیه‌السلام) در مسجد نشسته بودم و فرزند عبدالله بن سلام را دیدم که در گوشه‌ای نشسته بود. در این هنگام به امام باقر (علیه‌السلام) عرض کردم، مردم گمان می‌کنند، کسی که علم کتاب دارد، همان عبدالله بن سلام است. حضرت در پاسخ فرمودند: کسی که علم کتاب نزد او است، علی بن ابی طالب (علیهما‌السلام) است.»(2)

ثعلبی در ادامه می‌نویسد: «از محمد بن حنفیه نقل شده که گفت: منظور از این آیه شریفه، حضرت علی (علیه‌السلام) است.»(3)

حاکم حسکانی یکی دیگر از علمای مشهور اهل سنت است که پیرامون این آیه شریفه در کتابش می نویسد: «ابوصالح به نقل از اعمش می‌گوید: «ومن عنده علم الكتاب» کسی که علم کتاب نزد او است) او علی بن ابی طالب (علیه‌السلام) است. زیرا او عالم به تفسیر و تأویل و ناسخ و منسوخ و حلال و حرام  آیات قرآن کریم است. ابوصالح در ادامه می‌گوید: یک‌مرتبه از ابن عباس شنیدم که می گفت: این آیه درباره عبدالله بن سلام نازل شده و بار دیگر شنیدم که می‌گفت: سوگند به خدا! او کسی  به غیر از علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام) نیست.»(4)

پی‌نوشت:
1. عياشى، تفسير العيّاشی، ج2، ص221، تهران، چاپ اول، 1380 ق. «عن عبد الله بن عجلان عن أبي جعفر ع قال‏ سألته عن قوله «قُلْ كَفى‏ بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ- وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ‏» فقال: نزلت فی علی بعد رسول الله ص و فی الأئمة بعده‏ و علی‏ عنده‏ علم‏ الكتاب.»
2. ثعلبی، تفسير الثعلبی، ج5، ص302، دار إحياء التراث العربی، بيروت – لبنان، چاپ اول، 1422، هـ  ق،2002 م. «أخبرنی أبومحمد عبدالله بن محمد الفاسی حدثنا القاضی الحسين بن محمد بن عثمان النصيبی أخبرنا أبوبكر محمد بن الحسين السميعی بحلب حدثنی الحسين بن إبراهيم بن الحسين الجصاص أخبرنا الحسين بن الحكم حدثنا سعيد بن عثمان عن أبي مريم وحدثنی بن عبدالله بن عطاء قال: كنت جالسا مع أبی جعفر فی المسجد فرأيت ابن عبدالله بن سلام جالساً فی ناحية فقلت لأبی جعفر: زعموا أنّ الذی عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ عبدالله بن سلام. فقال: إنما ذلك علی بن أبی طالب (رضی الله عنه).»
3. ثعلبی، تفسير الثعلبی، ج5، ص303. «أحمد بن مفضل حدثنا مندل بن علی عن إسماعيل بن سلمان عن أبی عمر زاذان عن ابن الحنيفة وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ قال: هو علی بن أبی طالب رضی الله عنه.»
4. حاکم حسکانی، شواهد التنزيل لقواعد التفضيل فی الآيات النازلة فی اهل البيت، ص391، رقم: 427، مؤسسة الطبع والنشر، چاپ دوم، بی تا. «أخبرنا عقيل بن الحسين قال: أخبرنا علي بن الحسين قال: حدثنا محمد بن عبيد الله، قال: حدثنا عمرو بن محمد الجمحي قال: حدثنا عبد الله بن داود الخريبی قال: حدثنا أبو معاوية عن الاعمش: عن أبی صالح فی قوله تعالى: (ومن عنده علم الكتاب) قال علی بن أبی طالب كان عالماً بالتفسير والتأويل والناسخ والمنسوخ والحلال والحرام. قال أبوصالح: سمعت ابن عباس مرة يقول: هو عبدالله بن سلام وسمعته فی آخر عمره يقول: لا والله ما هو إلا علی بن أبی طالب.»

محمدجواد مهریار