پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ هر انسانی برای خود احترامی قائل است. در ذات هر شخص، دوست داشتن و علاقه به خود، یک حِس درونی است و هر کس در دنیای درون خود برای شخصیت وجودی خویش ارزش و اعتباری قائل است که دوست دارد دیگران نیز به آن شخصیت احترام گذاشته و برای آراء و عقاید او احترام و ارزش قائل شوند. در این راستا اگر خواهان کسب محبوبیت عمومی باشیم، باید نسبت به شخصیت و هویت فردی همه افراد،احترام قائل شده و عقاید آنان را محترم بدانیم.

اینجاست که اگر دیگران ببینند به شخصیت آنان احترام گذاشته می‌شود، و نسبت به آنان ابراز توجه و قدردانی صورت می‌پذیرد، نسبت به چنین شخصی اُنس و الفت می‌گیرند. بنابراین باید از نظر روان شناختی بدانیم که مردم برای دوستی و انس و الفت گرفتن، مال و منال و ... نمی‌خواهند؛ بلکه همین مقدار که کسی به آن‌ها توجه کند، نسبت به آن علاقه‌مند شده و ابراز محبت می‌کنند. از آن‌جایی که دنیای هر فردی برای خودش محترم است، در برابر کسانی که عقاید و ارزش‌های ایشان را نادیده گرفته و به شخصیت آنان احترام نمی‌گذارند، هیچ محبوبیتی از خود بروز نمی‌دهند. در چگونگی احترام گذاشتن به دیگران و نشانه‌های این مهم، تابع رفتارهایی است که باید ضمن اطلاع از آن در عمل نیز از آن بهره ببریم. معمولا هر انسانی دارای یک سری ویژگی‌های فردی است که شایسته تمجید و تحسین است؛ ما به عنوان انسانی که می‌خواهد با دیگران تعامل مثبت داشته باشد، باید جنبه‌های مثبت و ارزشمند او را شناسایی کرده و وی را به سبب برخوردار بودن از چنین صفاتی، تحسین و تمجید نماییم و در صورتی که بخواهیم او را متوجه صفت زشتی (از اعمالش) نماییم، یا عقیده و افکارش را از آن‌چه که هست منصرف و به سویی دیگر متقاعد سازیم، باید از شیوه‌های مناسب آن استفاده کنیم. برای این منظور باید از جنبه‌های شخصیتی طرف مقابل تا حدود زیادی اطلاع حاصل کرده و ظرفیت پذیرش در او را مورد ارزیابی صحیح و دقیق قرار دهیم.

نکته مهم دیگر در این حوزه، نامحدود جلوه دادن احترام به همه انسان‌ها است به این معنا که اگر تصمیم داشتیم فردی را از خطا و اشتباهی که مرتکب شده بر حذر بداریم، و یا از رفتار ناخوشایندی که باعث ناراحتی که گردیده مطلع نماییم، باید قادر باشیم که در هنگام برخورد با وی، او را یک انسان قابل احترام بدانیم و ضمنا این احساس را به وی نیز منتقل نماییم. این نوع برخورد باعث شکل گیری یک رابطه صمیمی، ایمن و اثرگذار خواهد شد.[1] و این نوع برخورد باعث به دست آوردن محبوبیت در نزد دیگران و جذب قلوب آنان می‌شود. در این مسیر می‌بایست چه در مسائل کوچک و کم اهمیت، و چه در مسائل بزرگ و پر اهمیت به مردم احترام بگذاریم و هیچ انسانی را کوچک نشماریم. حضرت علی (علیه السلام) در این رابطه می‌فرماید: «مردم یا برادر دینی تو هستند و یا در آفرینش همانند تو هستند».[2] نکته بعدی فروتنی و پرهیز از تکبر است. در این راستا نیز باید به داشته‌های دیگران احترام بگذاریم و دانش خود را برتر از دیگران نپنداریم؛ چراکه وقتی انتظار احترام از دیگران را داریم، باید به آن‌ها به گونه‌ای احترام بگذاریم که دوست داشته و بپسندند. تا اینجا مسئله احترام به دیگران را از منظر روان‌شناختی مورد برسی قرار دادیم و البته تاییدی از کلام گهر بار امام علی (علیه السلام) نیز بر آن مطلب آوردیم. در این‌جا به بررسی احترام به دیگران از سیره و روایات اسلامی اشاره خواهیم کرد:

پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) در نحوه برخورد و احترام گذاشتن به دیگران نکاتی را رعایت می‌کردند که دانستن آن می‌تواند اثرات تربیتی مفیدی را برای همه به همراه داشته باشد. ایشان هیچ‌کس را با انگشت خود نشان نمی‌کردند، بلکه با تمام دست به آن اشاره می‌کردند. «هرگاه کسی در کنارش نشسته بود، و با ایشان سخن می‌گفت، تنها چهره‌اش را به سوی او بر نمی‌گرداند، بلکه با تمام بدن به او رو می‌کرد. وقتی کسی با او دست می‌داد، تا طرف مقابل دست خود را نمی‌کشید، آن حضرت اقدام به این کار نمی‌کرد. هرگاه یکی از اصحابش بر او وارد می‌شد، به احترام او بر می‌خاست و ردای خویش را برایش پهن می‌کرد... نگاه‌های خود را در میان مردم به طور مساوی تقسیم می‌کرد... و درباره جا باز کردن برای تازه واردین فرمود: «یکی از حقوق مسلمان بر مسلمان، این است که چون دید قصد نشستن پیش او را دارد، برایش جا باز کند».[3] احترام گذاشتن به دیگران یکی از حقوق مسلمانان و افراد جامعه بیان شده است که هر فردی باید به آن عمل کند. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در این رابطه می‌فرماید: «لیس منا لم یوقر و لم یرحم صغیرنا.[4] کسی که بزرگ ما را احترام و کوچک ما را رحم نکند، از ما نیست.»

با توجه به روایات اسلامی و آن‌چه در این مقاله از پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شد، به سادگی می‌توان دریافت که دین اسلام دین ارزش‌ها و احترام به حقوق همه‌ی انسان‌ها و معتقد به احترام متقابل است. بنابراین همه انسان‌ها در دین مبین اسلام از حق احترام عمومی برخوردار هستند و کسی حق بی‌حرمتی و یا خودبرتر بینی نسبت به دیگران را ندارد. امید است جوامع امروزی با مطالعه متون ناب و دست اول اسلامی به ژرفای این کامل و رهایی بخش انسان‌ها از چنگال ظلم و ستم و هتک حرمت‌ها و همچنین نسبت به شخصیت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) شناخت بیشتری حاصل نمایند.

پی‌نوشت‌ها:

[1]. جرج جرداق، الامام علی صوت العداله الانسانیه، بیروت 1382، ج1، ص117
[2]. سید هادی مدرس، دوستی دوستان، ترجمه حمید رضا شیخی، انتشارات استان قدس، 1373، ص149
[3]. عباس بخشنده بالی، مقاله چگونه شخصیتی مطلوب داشته باشیم، مجله حدیث زندگی، فروردین 82، ص59
[4]. سید عبدالله شبّر، اخلاقی، مترجم: حمید رضا شیخی و محمد رضا جباران، انتشارات هجرت تابستان 1378، ص169