پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ نماز تراویح یا همان نمازهای نافله‌ای که در شب‌های ماه مبارک رمضان، خوانده می‌شود، از مستحباتی است که همه مذاهب اسلامی (جعفری، حنفی، مالکی، شافعی، حنبلی) به آن معتقدند.

دیدگاه شیعه؛

صاحب جواهر از فقهای شیعه در مورد نماز تراویح می‌گوید: «قول مشهور در فتوا و روایات، مستحب بودن این نافله است؛ بلکه این مستحب، از نظر نقل میان اصحاب مشهور و از نظر تحصیل شهرت، به‌گونه‌ای است که نزدیک به اجماع است.» [1] بنابراین شیعه نیز مانند برادران اهل سنت به نافله‌های ماه مبارک رمضان، اهمیت می‌دهد. هر چند در جماعت و فُرادا خواندن، در تعداد رکعات و وقت خواندن نماز تراویح، بین شیعه و سنی اختلافاتی وجود دارد.

اختلاف شیعه و اهل سنت در نماز تراویح؛

شیعه، خواندن هزار رکعت در طول ماه مبارک رمضان را مستحب می‌داند، که در بیست شب اول ماه مبارک رمضان، هر شب 20 رکعت و در 10 شب آخر 30 رکعت خوانده می‌شود؛ افزون بر این‌ها در شب‌های 19 و 21 و 23 هر شب صد رکعت دیگر اضافه می‌شود، که جمعاً هزار رکعت می‌شود.[2]

اما اهل سنت خواندن ششصد رکعت، نماز نافله در طول ماه مبارک رمضان را مستحب می‌دانند، که هر شب 20 رکعت، بعد از نماز عشاء و به‌صورت جماعت خوانده می‌شود. [3] البته اهل سنت در تعداد رکعات نیز بین خودشان اختلاف وجود دارد و برای تعداد رکعات نماز تراویح آمار مختلفی مانند: هر شب 8 رکعت، 11 رکعت، 13 رکعت، 20 رکعت، 23 رکعت، 39 رکعت، 41 رکعت و ... در منابع اهل سنت ذکر شده است.

مهم‌ترین اختلاف شیعه و سنی در نماز تراویح، در جماعت یا فُرادا خواندن این نماز است که شیعه بر خلاف اهل سنت، این نماز را فُرادا انجام می‌دهد و به جماعت خواندن این نماز را بدعت می‌داند.[4] زیرا معتقد است، جماعت خواندن نوافل ماه مبارک رمضان، بدعتی است که از طرف عمر صورت گرفته است. لذا نمازهای نافله‌ای که در ماه رمضان به اسم تراویح خوانده می‌شود؛ بدعت نیست بلکه به جماعت خواندن آنها بدعت است.

در صحیح بخاری در رابطه با نماز تراویح چنین آمده است: «عبدالرحمن می گوید: در یکی از شب‌های ماه رمضان با عمر بن خطاب وارد مسجد شدیم؛ مردم در مسجد پراکنده و متفرق بودند، بعضی‌ ها فرادا نماز می‌خواندند و بعضی‌ ها هم سه چهار نفره، پشت سر یک نفر نماز جماعت می‌خواندند. عمر گفت: اگر اینها را مجتمع می‌کردم به یک امام جماعت، بهتر و زیباتر بود؛ سپس تصمیمش را گرفت و ابی بن کعب را امام آنها قرار داد. شبی دیگر به همراه عمر وارد مسجد شدم و دیدم مردم پشت سر ابی بن کعب به جماعت ایستاده‌اند. در این هنگام عمر گفت: این بدعت خوبی است.»[5]

چنانکه در این روایت مشاهده می شود، خلیفه دوم تصریح دارد که «انی اری..» نماز تراویح بر اساس نظر من است نه نظر شرع و نبی اکرم (صلی الله علیه و آله). بنابراین نمی‌ توان توجیه کرد که نماز تراویح در زمان رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌وآله) انجام گرفته است. خصوصاً آنکه روایت دیگری در منابع اهل سنت وجود دارد که جای هرگونه توجیه و تأویل را از بین می‌ برد؛ مانند این روایت: بخاری نقل کرده است: «شبی پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به مسجد آمد و مشغول نماز نافله شد. در این هنگام عده‌ای از مردم آمدند و به نماز نافله پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) اقتدا کردند. فردا شب دوباره در مسجد حاضر شدند، ولی پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) دیر کرد و به مسجد نیامد. مردم به درب خانه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) رفتند و درب خانه حضرت را زدند و با صدای بلند ایشان را صدا زدند. در این حال پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در حالیکه غضبناک بود، از خانه خارج شد و به مردم فرمود: این چه کاری است که شما انجام می‌دهید؟ من گمان می‌کنم این نماز [تراویح] بر شما واجب شود. شما باید نماز نافله را در خانه بخوانید. همانا بهترین نماز انسان، نمازی است که در خانه خوانده می‌شود، مگر نماز واجب.»[6]

نکته قابل ذکر در روایت فوق، این جمله است «می ترسم این نماز بر شما واجب شود»؛ بنابراین مشخص است که این نماز واجب نبوده است! عينى: «عمر تعبير «بدعت» آورد; چون پيامبر جماعت را براى اين نماز تشريع نكرد و در زمان ابوبكر هم نبود.» [7]

همچنین روایت دیگری در بخاری وجود دارد که مشخص می‌کند، نماز تراویح در زمان رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و خلیفه اول به صورت فرادا انجام می‌گرفت، ولی خلیفه دوم با ایجاد بدعت در دین، آن را به صورت جماعت مرسوم کرد.
بخاری چنین روایت کرده است: «رسول اکرم از دنیا رفت و قضیه نماز تراویح به همین شکل بود [یعنی به جماعت خوانده نمی‌شد] و در خلافت ابوبکر هم همین‌گونه بود و ابتدای خلافت عمر هم این‌گونه بود. [8]

در نتیجه مشخص شد که شیعه قائل به بدعت بودن نماز تراویح نیست ولی به جماعت خواندن آن را با توجه به اسناد و مدارکی که از کتب اهل سنت ارائه شد بدعت می‌داند.

پی‌نوشت:

[1]. نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ص592، ح4
[2]. «مذهبنا انها عشرون رکعه بعشر تسلیمات غیر الوتر و ذالک خمس ترویحات و الترویحه اربع رکعات بتسلیمتین.» نووی، ابوزکریا محیی الدین بن شرف، المجموع شرح المذهب، دارالفکر، بیروت، بی‌تا، ج4، ص 32.
[3]. «يصلى طول شهر رمضان ألف ركعة زائدا على النوافل المرتبة في سائر الشهور. عشرين ليلة في كل ليلة عشرين ركعة، ثمان بين العشاءين، و اثنتا عشرة بعد العشاء الآخرة. و في العشر الأواخر كل ليلة ثلاثين ركعة. و في ثلاث ليال و هي ليلة تسع عشرة، و ليلة احدى و عشرين، و ليلة ثلاث و عشرين كل ليلة مائة ركعة.» . طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن، الخلاف، 6 جلد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، قم - ايران، اول، 1407 ه‍ ق، ج1، ص530.
[4]. شیخ طوسی از فقهای شیعه در این‌باره می‌نویسد: «نوافل شهر رمضان تصلی منفردا و الجماعه فیه بدعه.» طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن، الخلاف، 6 جلد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، قم - ايران، اول، 1407 ه‍ ق، ج1، ص528.
[5]. بخارى، محمّد، صحيح البخاری، تحقيق: محمد زهير بن ناصر، دار طوق النجاة، چاپ اوّل، 1422ق، ج3، ص45، باب فضل من قام رمضان.
[6]. بخارى، محمّد، صحيح البخاری، تحقيق: محمد زهير بن ناصر، دار طوق النجاة، چاپ اوّل، 1422ق، ج8، ص27.
[7]. عمده القارى، ج 11، ص126
[8]. بخارى، محمّد، صحيح البخاري، تحقيق: محمد زهير بن ناصر، دار طوق النجاة، چاپ اوّل، 1422ق، ج2، ص707، كِتَابُ صَلاَةِ التَّرَاوِيحِ بَابُ فَضْلِ مَنْ قَامَ رَمَضَانَ