پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ از گزارشاتی که از سیره پیامبر (صلی‌الله‌‌عليه‌وآله) در روزه مستحبی روزهای پایانی ماه شعبان در کتب شیعه نقل شده، برداشت شده است که این روایات متناقض است؛ در حالی‌که روایات مختلف از زمان‌های متفاوت گزارش می‌کند که در برخی از روایات به این تفاوت در سالهای مختلف تصریح شده است؛ یعنی برخی سال‌ها پیامبر (صلی‌الله‌‌عليه‌وآله) روزه پایان ماه شعبان را افطار کرده‌اند و در سال‌های پایانی عمر مبارکشان، روزه ماه شعبان را به ماه رمضان متصل می‌کردند، بلکه گاه پيامبر (صلی‌الله‌‌عليه‌وآله) به روزه شعبان و رمضان بسنده نمى‌كرد و رجب را نيز مى‌افزود و سه ماه پياپى را روزه مى‌گرفت.[1] طبق این روایات مشخص می‌شود که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌‌عليه‌وآله) عنایت ویژه‌ای به ماه شعبان داشتند و به گونه‌ای عمل می‌کردند که ارزش ماه شعبان مشخص گردد ولی کسی گمان نکند که روزه ماه شعبان واجب است.

در روایات اهل سنت نیز اهمیت دادن به ماه شعبان و روزه بسیار پیامبر (صلی‌الله‌‌عليه‌وآله) در این ماه منعکس شده است. در صحیحین از عایشه نقل شده است: «در هیچ ماهی بیشتر از ماه شعبان روزه نمی‌گرفت؛ چون تمام این ماه را روزه می‌گرفت.»[2] مسلم در ادامه حدیث آورده است: «پیامبر تمام ماه شعبان به جز کمی از آن را روزه می‌گرفت.»[3]
بیهقی چند روایت از عایشه درباره پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نقل کرده است که گفت: «پیامبر (صلی‌الله‌‌عليه‌وآله) به حدی روزه می‌گرفت که نگویند هیچ روزی مفطر نیست و به حدی افطار می‌کرد که نگویند روزه نمی‌گیرد؛ همچنین نقل کرده، حضرت را ندیدم که یک ماه را کامل روزه بگیرد، مگر ماه رمضان و ایشان را ندیدم که در هیچیک از ماه‌ها به اندازه ماه شعبان روزه بگیرد.

در نقل دیگری گفته است که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) کل ماه شعبان یا اکثر آن را روزه می‌گرفت و روزه شعبان را به ماه رمضان متصل می‌کرد.»[4]
ابوداود نیز از عایشه روایت کرده: «پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) را ندیدم که ماهی را کامل روزه بگیرد، مگر ماه رمضان و او را ندیدم که در هیچ‌یک از ماه‌ها به اندازه ماه شعبان روزه بگیرد.»[5] وی از ام سلمه درباره پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نقل کرده است که «حضرت، هیچ ماهی را کامل روزه نمی‌گرفت، مگر ماه شعبان که روزه این ماه را به ماه رمضان متصل می‌کرد.»[6]
در تمام این روایات ارزش ماه شعبان، نزد پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) مشخص است و نیز می‌رساند که حضرت گاه کل ماه شعبان و گاهی بیشتر این ماه را روزه می‌گرفت که نشان از عذم وجوب روزه در این ماه است.

روایات دیگری نیز در کتب اهل سنت است که روزه نیمه دوم ماه شعبان را برای کسی‌که عادت به روزه ندارد و در نیمه اول ماه شعبان روزه نگرفته، ممنوع کرده است. ترمذی و ابوداود از ابوهریره روایت کرده‌اند که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: «هرگاه ماه شعبان به نصف رسید، (دیگر) روزه نگیرید.»[7] ابن ماجه نیز از ابوهریره روایت کرده‌ که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: «هرگاه ماه شعبان به نصف رسید، دیگر روزه نگیرید تا ماه رمضان فرا رسد.»[8]

نسائی نقل می‌کند، شخصی در یوم الشک (روزی که در رمضان بودن آن شک است) نزد عکرمه رسید که مشغول تناول طعام بود؛ تعارف کرد، گفت روزه‌ام. او را قسم داد و او نیز افطار کرد، سپس از عکرمه پرسید، روایتی نزد توست. عکرمه گفت که از ابن عباس شنیدم که از قول پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نقل می‌کرد: «با دیدن هلال رمضان روزه بگیرید و با دیدن هلال شوال افطار کنید؛ اگر ابر یا تاریکی حائل شد و ماه رمضان مشاهده نشد، شعبان را 30 روز قرار دهید و در استقبال ماه رمضان روزه نگیرید و روزی از شعبان را به ماه رمضان متصل نکنید.»[9]

همچنین نسائی و ترمذی از عمار یاسر روایت کرده‌اند: «هرکس روزی را که مردم در رمضان بودن آن شک دارند، روزه بگیرد، به راستی که از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) سرپیچی کرده است.»[10] این روایت را ترمذی در باب «ما جاء فی کراهیة صوم یوم الشک» و نسائی در باب «ما جاء فی النهی ان یتقدم رمضان بصوم الا من صام صوماً فوافقه» آورده است.

این روایات و بیان محدثین اهل سنت پس از نقل این احادیث، نشان می‌دهد محدثین و فقهای اهل سنت، روش پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) برای نشان دادن عدم وجوب روزه ماه شعبان را کراهت و یا حرمت روزه این روزها برداشت کرده‌اند و فتوا داده‌اند که این روزها روزه‌اش کراهت دارد، مخصوصاً برای کسی‌ که در نیمه اول این ماه روزه نگرفته است؛ در حالی‌که ممکن است منظور پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) از این نهی‌ها خلاف این باشد و فقط برای رعایت اعتدال در عبادات و اینکه عدم وجوب این روزه‌ها را برسانند، از آن نهی کرده‌اند؛ بلکه طبق روایاتی که ارزش ماه شعبان از سیره پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) را می‌رساند، باید سفارش کرد کسی‌ که تمام ماه شعبان را روزه گرفته، یکی دو روز آخر را افطار کند، ولی کسی‌که در ماه شعبان روزه نگرفته، برای بهره‌مندی از برکات این ماه، روزهای آخر این ماه را روزه بگیرد.

شیخ صدوق از امام صادق (علیه‌السلام) نقل می‌کند که فرمودند: «هر کس سه روز آخر ماه شعبان را روزه بگیرد و به روزه ماه رمضان وصل کند، خداوند ثواب روزه دو ماه پی در پی را برایش محسوب می‏‌کند.»[11] که ظاهر این روایت این است که کسی‌ که در ماه شعبان روزه نگرفته، اگر سه روز پایانی این ماه را روزه بگیرد و به ماه رمضان متصل کند، مانند این است که دو ماه را کامل روزه گرفته است و فضیلت روزه دو ماه شعبان و رمضان و اتصال روزه این دو ماه نیز از این روایت برداشت می‌شود.

پی‌نوشت:
[1]. «پاسخ به تناقض در روایات شیوه پیامبر (ص) در روزه گرفتن پایان ماه شعبان»
[2]. صحیح بخاری، ج2، ص50.
[3]. صحیح مسلم، ج2، ص811.
[4]. سنن الکبری، بیهقی، ج4، ص482.
[5]. سنن ابوداود، سجستانی، ج2، ص324.
[6]. سنن ابوداود، سجستانی، ج4، ص24.
[7]. سنن ترمذی، ج2، ص107؛ سنن ابوداود، سجستانی، ج4، ص25.
[8]. سنن ابن ماجه، ج2، ص564.
[9]. سنن الکبری، نسائی، ج3، ص123.
[10]. سنن الکبری، نسائی، ج3، ص123؛ سنن ترمذی، ج2، ص65.
[11]. من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج2، ص94. «قَالَ الصَّادِقُ ع‌ مَنْ صَامَ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ مِنْ آخِرِ شَعْبَانَ وَ وَصَلَهَا بِشَهْرِ رَمَضَانَ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ صَوْمَ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ.»